πολυάννα

Προέρχεται από το ευπώλητο μυθιστόρημα Pollyanna, που έγραψε το 1913 η Eleanor Porter (διαθέσιμο όλο εδώ) και περιγράφει την ζωή της Πολυάννας, ενός ορφανού κοριτσιού που παίζει το «παιχνίδι της χαράς» (που της είχε μάθει ο πατέρας της πριν πεθάνει), δηλαδή σε όσο δύσκολες και τραγικές συνθήκες και αν βρεθεί, προσπαθεί πάντα να βλέπει το ποτήρι μισογεμάτο (ακόμη κι όταν αυτό είναι εντελώς άδειο) και να βρίσκει έναν λόγο να είναι χαρούμενη, είτε διότι ουδέν κακόν αμιγές καλού, και η Θεία Πρόνοια θα βρει έναν τρόπο να χρησιμοποιήσει τις δυστυχίες για κάτι καλύτερο, είτε γιατί δεν συνέβηκε κάτι ακόμα χειρότερο. Κάτι δηλαδή μεταξύ Ιώβ και αντίστροφου Νόμου του Μέρφι ένα πράμα. Η επιτυχία των βιβλίων ήταν τέτοια, ώστε κυκλοφόρησαν συνέχειες, γνωστά ως Glad books, ενώ έχει γίνει και ταινία από τον David Swift το 1960.

Μια γλαφυρή σύνοψη του έργου δίνεται εδώ: «Το στόρι έχει ως εξής: η Πολυάννα είναι ένα δαιμονισμένο επτάχρονο σίχαμα (στον πρώτο τουλάχιστον τόμο, γιατί στους επόμενους προοδευτικά φτάνει σχεδόν μέχρι την κασέλα). Ένα κατατρεγμένο, αδικημένο, θεόφτωχο, πεντάρφανο, γκαντεμιασμένο και κακοποιημένο νιάνιαρο που, ενώ η σκληρή του μοίρα το χτυπά αλύπητα (μα πολύ αλύπητα), εκείνο επιμένει να χαίρεται σα μαλακισμένο –για την ακρίβεια, εφευρίσκει λόγους να είναι ευχαριστημένη σε κάθε δύσκολη περίσταση, εξ ου και η έννοια του περίφημου «παιχνιδιού της χαράς». Για να καταλάβετε για πόσο νοσηρό κόνσεπτ μιλάμε, έχουν πεθάνει ας πούμε όλα του τα αδερφάκια, πεθαίνει κατόπιν και η μαμά του, και το τερατάκι γυρίζει και λέει (κατόπιν νουθεσίας του μπαμπά-πάστορα) «είμαι ευχαριστημένη που ο καλός θεούλης πήρε τη μαμά μου στον ουρανό, για να φροντίζει τα αδερφάκια μου που τη χρειάζονται περισσότερο από μένα». Εν συνεχεία βέβαια ψοφάει και ο στοργικός πατέρας, αλλά η μικρή εκεί, πάλι βρίσκει μια μαλακία να την κάνει χαρούμενη, του τύπου «είμαι ευχαριστημένη που πέθανε μόνο ο μπαμπάς μου και δεν έγινε πυρηνική έκρηξη να καταστραφεί όλος ο πλανήτης». Και πάει λέγοντας, με αλλεπάλληλες δυστυχίες, δεινά, σεισμούς, λοιμούς, καταποντισμούς και τα λοιπά, που αδυνατούν φυσικά να κάμψουν το ηθικό της ηρωίδας, η οποία μεγαλώνει, πηδιέται, παντρεύεται, γεννοβολά, κι εγώ δεν ξέρω τι άλλο κάνει με αμείωτη πάντα ευτυχία και ικανοποίηση, στη βάση του συλλογισμού «είμαι ευχαριστημένη που με κουτσούλησε ένα περιστέρι, γιατί σκέφτομαι πως θα μπορούσε να με έχει χέσει πατόκορφα ένας βροντόσαυρος».»

Οι πιο καχύποπτοι θεωρούν την Πολυάννα ως επική αμερικλανιά, και ωσεκτουτού πολυάννα με την κακή έννοια λέγεται κάποιος ο οποίος έχει μια ψυχαναγκαστική διάθεση να είναι ευτυχισμένος και (χαζο)χαρούμενος, υπακούοντας έτσι σαν πρόβατο στην κατηγορική προσταγή του σύγχρονου καπιταλιστικού positive thinking, που είναι «να 'σαι αισιόδοξος», όπως ήταν παλιότερα το λακανικό «jouis!» («ηδονjίσου»). Όλα τα παραπάνω θεωρούνται κατ' ουσίαν ως μια καπιταλιστικά μεταπλασμένη ηθική που έχει πέραση σε κάθε λογής Προτεσταντίες (κατά το Μπανανίες).

Ιδιαίτερο, όμως, ενδιαφέρον έχει η πρόσφατη αρκετά μεγάλη διάδοση του όρου στην Ελλάδα της κρίσης. Την χρησιμοποιούν κυρίως αριστεροί ή και άλλοι «αντισυστημικοί» για να καυτηριάσουν κάποιον δεξιό, ΠΑΝΔΟΚ ή απολίτικο κεντρώο, ο οποίος είναι αισιόδοξος με ψυχαναγκαστικό τρόπο ή και κηρύττει την ανάγκη να είμαστε αισιόδοξοι. Το τελευταίο γίνεται στο πλαίσιο μιας αυτοεκπληρούμενης προφητείας χαρακτηριστικής του μετανεωτερικού καπιταλισμού στον οποίο η αισιοδοξία έχει επιτελεστική ικανότητα, δηλαδή όχι μόνο δημιουργεί μια θετική αύρα, αλλά επηρεάζει τους επενδυτές, δημιουργεί ένα καλό κλίμα για επενδύσεις και ανάπτυξη κ.τ.λ. Αντιθέτως, η μίρλα έχει επίσης την δυνατότητα αυτοεκπληρούμενης προφητείας, αφού ο καπιταλισμός έχει σε μεγάλο βαθμό ψυχολογοποιηθεί, λ.χ. μια κακή είδηση, «είδηση» ή πρόβλεψη μπορεί να διώξει επενδύσεις, να εκτινάξει spreads κ.ο.κ.

Για τους παραπάνω λόγους, οι πιο συστημικοί- μνημονιακοί μπορεί να κάνουν παρακλήσεις τύπου ειρωνικός Μίσσιος «χαμογέλα ρε τι σου ζητάνε;», ενώ οι αντισυστημικοί αριστεροί χρησιμοποιούν τον όρο πολυάννα για να χλευάσουν αυτήν την στάση ζωής που συνίσταται στο να είμαστε προγραμματικά αισιόδοξοι από τρόμο μήπως η απαισιοδοξία φέρει χειρότερη καταστροφή λόγω της ψυχολογικής φύσης του σύγχρονου καπιταλισμού. Ο όρος πολυάννα επεκτείνεται και εναντίον απολίτικων ακτιβιστών και κάθε είδους χιπστερικού που αναζητεί καλή αύρα, καλό κάρμα, επανεύρεση του μότζο κ.ο.κ. Επίσης μπορεί να περιγράψει και κοελογκόμενες που με ένα κράμα γοητευτικής ψευδοαφέλειας και ξετσίπρωτου αριβισμού προσπαθούν να προκαλέσουν το σύμπαν να συνωμοτήσει υπέρ τους ή απολίτικες Μαρίες Αντουανέτες με αισιοδοξία τ. Paris Hilton.

Οι συστημικοί απαντούν με αντώνυμους χλευαστικούς όρους για τους προφήτες της καταστροφής, όπως το κλασικό Κασσάνδρα ή τα πιο πρόσφατα προφήτης Βαρουφακιήλ ή προφήτης Μπαρουφακιήλ με τα οποία σατιρίζεται ως βιβλικός προφήτης συντέλειας ένα είδος οικονομολόγου με έφεση στην καταστροφολογία, καθώς ο Γιάνης Βαρουφάκης. Μπορεί ακόμη και να πανηγυρίσουν τον όρο πολυάννα ως το αντίθετο της μίρλας και της κακομοιριάς που θεωρείται ως ένα ίδιον του καζαντζίδη Ελληνάρα που ζέχνει αριστερίλα και συριζορθοδοξία και από το οποίο πρέπει να απαλλαγούμε στον δρόμο για την ανάπτυξη.

Μπορεί επίσης να έχουμε και ειρωνική πολυάννα, όπως εδώ.