Ξάι το, πληθ. ξάγια: μέτρο χωρητικότητας δημητριακών που χρησιμοποιούσαν στην Κύθνο (όπως και αλλού). Απ' ό,τι θυμάμαι ήταν ένα κυλινδρικό μεταλλικό δοχείο με χερούλι (αλλά και ξύλινο, όπως μου έχουν πει οι παλιότεροι) χωρητικότητας 7 οκάδων κριθαριού, που ήταν το κύριο αγροτικό προϊόν του νησιού μέχρι τη δεκαετία του '60.
Στο Βικιλεξικό βρίσκουμε:
ξάι (ουδέτερο):
αλευροκόσκινο του μυλωνά που αποτελούσε μέτρο υπολογισμού της αμοιβής του (στη ναξιακή και ευρύτερη κυκλαδική διάλεκτο καθώς και σε περιοχές Ηπείρου).
το αλεστικό δικαίωμα του μυλωνά, αλεστικά.
μονάδα μέτρησης χωρητικότητας: δημητριακών (μισό κιλό), μεταξόσπορου (το 1/6 της ουγγιάς), μπαρουτιού, πυρίτιδας.
Ετυμολογία: ξάι < μεσαιωνική ελληνική ξάι < ελληνιστική κοινή ἐξάγιον < λατινικά exagium
Πέντε ζευγαριές χωράφι, πέντε ξάγια γέννημα! Τσάμπα ο κόπος και τσάμπα ο σπόρος!
(ζευγαριά: επιφάνεια χωραφιού που μπορεί να οργωθεί από έναν άνθρωπο μ' ένα ζευγάρι ζώων σε μια μέρα / γέννημα: τα σιτηρά -στο παράδειγμα: κριθάρι).
1 comment
patsis
Το ξάι στα ποντιακά επιτείνει την άρνηση. Δεν ξέρω τι ακριβώς μέρος του λόγου είναι.
Από εδώ:
Ατός ξάι κι (ε)ντρέπεται
Που σημαίνει "αυτός ούτε που ντρέπεται".
Αν και αυτό το λεξικό μας λέει ...
... κάνοντας με να σκέφτομαι μήπως σχετίζεται με το εδώ λήμμα, από τα λίγα ποντιακά που ξέρω δεν το βλέπω τόσο πιθανό. Αλλά μπορεί να κάνω λάθος.
Αποσαφήνιση παράθεσης.