Ήδη λεξικογραφημένη, παλαιά έκφραση της αργκό που σημαίνει:
Ταλαιπωρώ, βασανίζω, εξουθενώνω κάποιον (από εδώ).
Καταφέρω ισχυρό πλήγμα, κυριολεκτικά ή μεταφορικά.
Επιφέρω καταστροφή, αναταραχή, σύγχυση, βλ. και την μη υβριστική χρήση της έκφρασης «τα γάμησ' τη μάνα» αλλά και την έκφραση «πουτάνα όλα».
Κάνω μία ενέργεια σε υπερθετικό βαθμό, βλ. την σλανγκική χρήση του ρ. «ξεσκίζω» (π.χ. ξεσκί και του μουνιού το ξέσκισμα), την έκφραση «του δίνω και καταλαβαίνει» αλλά και το λήμμα «-άς, -άς; -ούλα / -αζώτα!». Σημειωτέον ότι τα συμφραζόμενα μπορούν φυσικά να μην σχετίζονται διόλου με το σεξ.
Αλλάζω την εμφάνιση κάποιου προσώπου ή αντικειμένου σε βαθμό που αυτό γίνεται αγνώριστο.
Πιθανές, μη διασταυρωμένες, προελεύσεις της έκφρασης:
α. Από την εποχή που τα πρώτα φανάρια πετρελαίου των δρόμων των μεγάλων πόλεων αντικαθίστανται με φανάρια ασετυλίνης. Επρόκειτο για μεγάλη αλλαγή καθώς η ασετυλίνη (ή αιθίνιο ή ακετυλένιο) καιόμενη παράγει ιδιαίτερα λαμπρό φως (βλ. εδώ και εδώ). Η έκφραση κάλλιστα θα μπορούσε να γεννήθηκε και την εποχή της μετάβασης από την ασετυλίνη στα ηλεκτρικά φανάρια. Σε κάθε περίπτωση, το νυχτερινό θέαμα μιας γειτονιάς ή ενός κτιρίου οπωσδήποτε αλλάζει άρδην, οδηγώντας έτσι, με σλανγκομηχανική, στην εξεταζόμενη έκφραση.
β. Από εδώ: «Οι Βυζαντινοί πολλούς εγκληματίες τους τιμωρούσαν κρεμώντας τους στις ακτές της θάλασσας αφού τους άλειβαν με πίσσα, τους έβαζαν φωτιά στα πόδια και τους άφηναν να καίγονται σαν λαμπάδες. Φαίνεται, μάλιστα, πως οι δολοφόνοι ήταν πολλοί την εποχή εκείνη, αφού για ένα ορισμένο χρονικό διάστημα φώτιζαν τον Κεράτιο κόλπο. Αργότερα, όμως, τους αντικατέστησαν με αληθινούς πυρσούς. Αυτοί, ωστόσο, που ήθελαν να καίγονται οι εγκληματίες, έλεγαν δυσαρεστημένοι: Μας άλλαξαν τα φώτα.»
Άποψη: Γραμματικά και εννοιολογικά μάλλον χλωμή αυτή η ερμηνεία.
Η σλανγκική αξία της έκφρασης υπάρχει μεν, είναι όμως ομολογουμένως πια μικρή, εξαιτίας ίσως της ίδιας της επιτυχίας και της αποδοχής της. Είναι, γενικώς, πολιτικά ορθή για πάρα πολλούς ανθρώπους και περιστάσεις στον προφορικό λόγο (λιγότερο στον γραπτό), έχοντας απωλέσει την αρχική της μαλλιαρότητα.
-
- Μάνα δεν σε βλέπω καλά, τι έγινε;
- Ο γιος σου σήμερα μου άλλαξε τα φώτα. Ούτε να φάει, ούτε να κοιμηθεί, ούτε να καθίσει φρόνιμος να πάμε μια βόλτα, τίποτα.
- Ρε Γιωργάκη, έτσι είπαμε τη γιαγιά;
- Θέλω πατατούλες...
2α.
- Ωχ μωράκι μου, σε χτύπησα;
- Μου άλλαξες τα φώτα ρε Δέσποινα, πρόσεχε λίγο όταν ανοίγεις τις πόρτες...
- Σμουτς, μουτς, συγγνώμη αγαπουλίνι μου...
2β.
- Σειρούλα πολύ ντάουν είσαι. Τι έγινε;
- Μου άλλαξε τα φώτα ο δίκας, μού 'κοψε την άδεια και χάνω την συναυλία που περίμενα πώς και πώς. Σιχτίρ πια!
Μπήκες στην κουβέντα ρε βάρβαρε και της άλλαξες τα φώτα. Καλοί μαλάκες κι εμείς βέβαια. Ούτε κατάλαβα πάντως πώς φτάσαμε από τα εισιτήρια του μετρό στον Χίτλερ. (άσχετο: βλ. εδώ και εδώ).
- Σας αφήνω για τρία λεπτά και χάνουμε με δεκαπέντε; Πώς έγινε αυτό;
- Έκανε δυο αλλαγές και μας άλλαξαν τα φώτα στα τρίποντα οι κωλόφαρδοι.- Τελικά το έκανες το μέηκ όβερ που έλεγες στο σπίτι;
- Ξεπατώθηκα αλλά τελείωσα. Καινούρια κουζίνα, καινούριο μπάνιο, έριξα έναν τοίχο και άλλαξα έπιπλα στο σαλόνι. Τι να λέμε, του άλλαξα τα φώτα...
8 comments
GATZMAN
Σωστός. Ενδιαφέρουσα και εμπεριστατωμένη ανάλυση!
Τη β εκδοχή προέλευσης την είχα διαβάσει κάπου
patsis
Οκ, με την ετυμολογία επιστημονικά είμαι λίγο off εδώ. Παιδιά το έψαξα αρκετά στο ίντερνετ και σε τρία λεξικά. Όποιος μπορεί ας βοηθήσει στην αξιοπιστία της μιας, της άλλης ή κάποιας τρίτης θεωρίας!
Σημείωση: Το Auto/Moto παρέμεινε από λάθος διότι την τελευταία στιγμή διέγραψα μια ετυμολογική θεωρία από τα φανάρια των προπολεμικών αυτοκινήτων.
Hank
Ο Χάρρυ Κλυνν για χάρη του νούμερου «Ο Καζαντζίδης στην Γιουροβίζιον» είχε δημιουργήσει τον γκρηκλισμό:
I will change your lights,
if you 're not o.k.,
steakaman, my darling,
olympic airway.
Ο πρώτος στίχος λεγόταν και ως:
I'll jump your mother.
Vrastaman
... θυμάμαι κι αυτή την παραλλαγή:
[I]I am alone
And you're with another
Come with me my darling
Olympic Airways[/I]
Επισκέπτης
H εκφραση εχει τεκτονικη προελευση : Εισ τον τεκτονικο ναο τα 3 φωτα ειναι : ο γνωμων ο διαβητης και η βιβλος του ιερου νομου. Στις χριστιανικες χωρες τιθεται επι του βωμου η βιβλος. Ορισμενοι «επαναστατες» θελοντας κατι ουδετερο επεμειναν ωστε να αντικτασταθει ι βιβλος με ενα αγραφο βιβλιο για να ειναι ουδετερο. Εξου ι εκφρασις : Τι θα γινει ρε θα μας αλαξετε τα φωτα;
vanias
εύγε πάτση! 10’
Khan
Βλ. άρθρο Νίκου Σαραντάκου εδώ από όπου οι σχετικές παρατηρήσεις:
«Εικάζω, με μεγάλη όμως πιθανότητα να έχω δίκιο, ότι η φράση γεννήθηκε την εποχή που έμπαιναν ηλεκτρικές εγκαταστάσεις στα σπίτια που ως τότε φωτίζονταν με λάμπες πετρελαίου, δηλαδή στον μεσοπόλεμο. Για να μπει η ηλεκτρική εγκατάσταση σε ένα σπίτι ήδη χτισμένο, χρειάζονταν ενοχλητικές εργασίες, σκάψιμο σε τοίχους κτλ. που ήταν όντως μεγάλη ταλαιπωρία. Δεδομένου ότι προϋπήρχαν οι φράσεις «μας άλλαξαν την πίστη/την Παναγία/τον αδόξαστο», ήταν ένα βηματάκι να φτιαχτεί και η ανάλογη φράση «μας άλλαξαν τα φώτα». Αυτή η θεωρία είναι δική μου, αλλά καθόλου δεν αποκλείεται να είναι σωστή. Ένα επιπλέον στοιχείο υπέρ του ότι η φράση γεννήθηκε στον μεσοπόλεμο είναι ότι δεν υπάρχει ούτε στη συλλογή του Ν. Πολίτη ούτε σε καμιά άλλη από τις μεγάλες παλιές συλλογές, ούτε την έχω αποδελτιώσει σε προπολεμικό κείμενο, μόνο σε μεταπολεμικά.
Πρέπει εδώ να παραθέσω και μιαν άλλη θεωρία για τη γέννηση της φράσης “μου άλλαξε τα φώτα”, που διατυπώθηκε πριν από μερικές μέρες με το εξής σχόλιο στο παλιό άρθρο: “Αλλάζω τα φώτα σε κάποιον έχει ακριβώς την ίδια σημασία με το αλλάζω την πίστη. Τα “φώτα” εδώ είναι μεταφορικά το μυστήριο του βαπτίσματος. Γι’αυτό και το βρέφος που μόλις βαπτίστηκε ονομάζεται νεοφώτιστο. ‘Αλλωστε πώς ονομάζουμε την ημέρα που γιορτάζουμε τη βάπτιση του Χριστού; Σήμερον τα φώτα και ο φωτισμός κτλ.” Το σχόλιο το θεωρώ αξιόλογο και την εξήγηση εύλογη, πάντως χίλιες φορές πιο σοβαρή από την εξήγηση του Νατσούλη. Ωστόσο, επιμένω στη δική μου εκδοχή.»
Khan
Παρεμπιπτόντως, συγχαρητήρια στον Πάτση για την ερμηνεία και την κριτική στο νατσουλισμό!