μπίζηλος

Ρε σεις, δεν έχουμε καταχωρίσει το ντεφά (εκ του ντε φάκτο). Αλλά είναι ντεφά ή ντε φα, άραγες; Και γιατί δεν το πολυβρίσκω στο γκουγκλ; Δεν το λέτε σεις στο χωριό σας; Ή είναι πολύ ανεπίσημο (σλανγκ!) για γραπτό λόγο;

Πλήρης ο ορισμός, η λέξη προφ ακόμα λέγεται... Να σημειώσω και ένα πολύ κουφό συνώνυμο, που κινδυνεύει να εξαφανιστεί, από Δ.Κρήτη... για παιδιά και μόνο, αστρόλογο κοπέλι=ζωηρό, άτακτο, ιδιότροπο... Αντιγράφω τα ετυμολογικά από το λεξικό του Ξανθινάκη. «Από το βενετσιάνικο strolego=αστρολόγος, ψεύτης, απατεώνας. Μετέπειτα η λέξη σήμαινε τον πλανόδιο. Στην Κρήτη η σημασία της λέξης επεκτάθηκε και στο ζωηρό [...]».

Λέξη που έμαθα σχετικά μεγάλος και έκτοτε την λέω πολύ - στους δικούς μου τους κύκλους πάντοτε μπίζουλο. Σαφώς έλειπε.

Ετυμολογικά, μου κάθεται να είναι από το ιταλικό bizzaro που σημαίνει ακριβώς παράξενος και που παλιότερο βρίσκω ότι σήμαινε και ιδιότροπος, ευέξαπτος. Νο;

Μπαα, στάνταρ από το επίζηλος. Στην Κρήτη παίζει και το πίβουλος από το επίβουλος και το πιτήδειος από το επιτήδειος.

Το τι μας κάθεται ετυμολογικά (εμάς τους αστοιχείωτους, τουλάχιστον) μπορεί να είναι και παραπλανητικό. Υπάρχουν κανόνες για το πώς μετασχηματίζονται οι λέξεις από μια γλώσσα στην άλλη και σε βάθος χρόνου. Όχι κανόνες που αποφάσισε κάποιος φυσικά, αλλά που συνάγονται από τους ίδιους τους μετασχηματισμούς.

Ξέρω, μπακαλίστικα, ότι το ρ και το λ συχνά εναλλάσσονται, αλλά δεν ξέρω υπό ποιες προϋποθέσεις (με τι σύμφωνα πριν, με τι φωνήεντα μετά και δε συμμαζεύεται). Δεν ξέρω αν και πότε το α γίνεται η από ιταλικά σε ελληνικά. Και μου φαίνεται τελείως ξεκούδουνο το μπιζάρο (τόνος στην παραλήγουσα) ξαφνικά να ανεβάσει τόνο μια συλλαβή.

Κάποιος πιο ειδήμονας ίσως να ξέρει, βέβαια. :)

Για την κρητική βερσιόν - μπίζηλος - μια ακόμα λέξη που την αισθάνομαι να σχετίζεται φωνητικά και ίσως και να έχει παρεπιδράσει στο να κοτσάρεται αυτό το μ στο μπίζηλος, είναι το μπιστηκός (=έμπιστος). Ίσως από παρεπίδραση, ίσως από φωνητικό κανόνα επειδή συριστικό ακολουθεί στην επόμενη συλλαβή και στις δυο λέξεις (που δε συμβαίνει στα πίβουλος, πιτήδειος), ή μάλλον και από τα δυο, αφού οι λέξεις δεν έχουν κοινό πρώτο συνθετικό.

παίζει κ το «πιπόλαιος» χαλικού;

πετυχεμένο, τζήζους!

Τι να πω, πάσο, δεν επιμένω, βέβαια, στην ετυμολόγηση από το bizzaro, έτσι κι αλλιώς μια εικασία ήτανε. Αλλά, την ίδια στιγμή συμφώνώ με το σχόλιο που κάνει ο ΤΑΚ στο μπλογκ του sarant που λέει «η ετυμολογία του Κοραή δε με πείθει καθόλου: η σημασιολογική απόσταση ανάμεσα στο επίζηλος (= ζηλευτός) και στο πίζουλος (= δύσχρηστος) είναι τεράστια». Άσε που αυτή η σημασιολογική απόσταση είναι κι ακόμα μεγαλύτερη - διότι, έστω ότι πήγαμε από το ζηλευτό στο δύσχρηστο και λεπτεπίλεπτο, στο τζαναμπέτικο και στο αλλόκοτο πώς πάμε; Κι εντάξει, επειδή το είπε ο Κοραής δε σημαίνει και ότι τελείωσε το πράμα - ίσως δε το γεγονός ότι πηγή είναι ο Κοραής, που έψαχνε καλή ώρα όπως κι άλλοι πιο σύγχρονοι να ανάγει διάφορα ξένα στα ελληνικά, να με κάνει και λίγο πιο καχύποπτο.

Από την άλλη, πάλι, αυτό που λέει η jenny για την δυσκολία του μετασχηματισμού από bizzaro σε μπίζουλο έχει βάση - ειδικά για το ανέβασμα του τόνου.