Η επιτομή του ρητού «πενία τέχνας κατεργάζεται». Πρόκειται για αυτοσχέδιο τσακμάκι που χρησιμοποιούσαν οι ανήλικοι φυλακισμένοι πριν από αρκετές δεκαετίες. Αποτελείται από μια τσακμακόπετρα από αναπτήρα του εμπορίου (αυτό μας δίνει και μια ιδέα για την ηλικία της πατέντας), ένα ξυλαράκι, λίγο βαμβάκι και ένα κομματάκι από σπασμένο τζάμι.
Το βασικό πλεονέκτημα της τιριτόμπας (ή τιριτρόμπας) είναι το αμελητέο μέγεθος των τεμαχίων που την αποτελούν, γεγονός που επιτρέπει την εύκολη απόκρυψή τους σε περίπτωση έρευνας.
Η ετυμολογία της τιριτόμπας παραμένει στο σκοτάδι, το οποίο δεν μπορούν να φωτίσουν ούτε οι φλόγες της φωτιάς που μπορεί κάποιος να ανάψει με το εν λόγω εργαλείο. Λυπάμαι που σας απογοήτευσα. Πάντως, από τα σχόλια εδώ μαθαίνουμε ότι η λέξη είναι μάλλον ιταλικής προέλευσης, ενώ από τα παραδείγματα προκύπτει ότι η τιριτόμπα ήταν σε χρήση τουλάχιστον από το 1947 μέχρι το 1969, αν ληφθεί υπ' όψιν ότι οι συγγραφείς των παρατιθέμενων αποσπασμάτων ήταν φυλακισμένοι εκείνα τα μαύρα χρόνια.
Οι άλλες, θεατρικές ή φαγώσιμες τιριτόμπες κρίνονται παντελώς άσχετες, καθώς δεν συχνάζουν στα μέρη που εχρησιμοποιείτο ο περί ου ο λόγος αναπτήρας.
Τα δικαιώματα επί του ορισμού είναι ευγενής παραχώρηση (muchas gracias) του patsis, ο οποίος και τα είχε κατοχυρώσει προ τριετίας. Για τα σερβιριζόμενα στο λήμμα, αγορανομικώς υπεύθυνος είναι αποκλειστικά ο λημματογράφος.
- Κανόνισα [...] και του 'στειλα τσιγάρα και τιριτόμπα. Ξέρεις τι είναι η τιριτόμπα - τι λέω, πού να ξέρεις ; Σ' ένα κομματάκι ξύλο ή στο τακούνι του παπουτσιού, στο πλάι, ανοίγεις μιά τρύπα και φυτεύεις μιά τσακμακόπετρα, που μ' ένα γυαλάκι και λίγο μπαμπάκι γίνεται τσακμάκι πρώτης. 'Οσες έρευνες κι αν κάνουνε, είναι αδύνατο να σ' το βρούνε.
(Χρ. Μίσσιος «...καλά, εσύ σκοτώθηκες νωρίς», εκδ. Γράμματα).
- Στις Φυλακές Εφήβων δεν υπάρχουν τσακμάκια. Οι νεαροί Κατάδικοι για να ανάβουν τα τσιγάρα κατασκευάζουν ένα απλοϊκό τσακμάκι : καρφώνουν σε ένα ξυλαράκι μιά τσακμακόπετρα και μετά (κρατώντας με τον αντίχειρα λίγο μπαμπάκι πλάι στην τσακμακόπετρα) τρίβουν το ξυλαράκι-τσακμακόπετρα σε ένα τζάμι. Αυτό το περίεργο τσακμάκι έχει το περίεργο όνομα τιριτρόμπα. Μέχρι σήμερα ουδείς εζήτησε δίπλωμα ευρεσιτεχνίας για την τιριτρόμπα.
(Ηλ. Πετρόπουλος «εγχειρίδιον του Καλού Κλέφτη», εκδ. Νεφέλη).
8 comments
Παπαντώνης
Μπορεί να φαντάζει πρωτόγονος και δύσχρηστος τρόπος ανάματος φωτιάς, αλλά πραγματικά είναι πολύ εύκολο άπαξ το μάθεις.
Μου θυμίζει την ίσκα, που είναι επίσης παλαιού τύπου αναπτήρας και έχει πάρει το όνομα της από το ομώνυμο μύκητα, και λειτουργούσε ως εξής: Το μανιτάρι περνούσε μια επεξεργασία και γινόταν πολύ αραιόπλεκτο φυτίλι(ώστε να διατηρεί αέρα για εύκολη ανάφλεξη), επενδεδυμένο εξωτερικά με πλέξη κλωστών για να μην διαλύεται.Κατόπιν περνιόταν σε μια μικρή μεταλλική κατασκευή που είχε τσακμακόπετρα και οδοντωτή ροδέλα.Οι σπινθήρες πέφταν στο φυτίλι και έτσι είχαμε φωτιά.Νομίζω ότι είναι ο πρώτος οργανωμένος τρόπος για πραγματικά εύκολο άναμμα.Βλέπε και φωτό.
deinosavros
Χο-χο αυτό το γράφω για να ζηλέψεις. Εχω και αναπτηρόνι σαν της φωτό, αλλά έχω και ίσκα, πριόβολο και στουρνάρι που ανάβεις την ίσκα χτυπώντας το σιδεράκι στο στουρνάρι. Απαξ ή δίπαξ του έτους ανάβω κάνα τσιγάρο έτσι, για να μην ξεχνιόμαστε. Αν θυμάμαι καλά τις εξηγήσεις του πατέρα μου, η επεξεργασία του μύκητα περιλαμβάνει βράσιμο με στάχτη. Αμα θες λεπτομέρειες να τον ξαναρωτήσω, αν τα ξέρει όλα δλδ.
Πάντως είναι εντυπωσιακό το πόσο εύκολα πιάνει η κατεργασμένη ίσκα με μια τόση δα σπιθίτσα.
PUNKELISD
Deino, θες επειγόντως μαθήματα ανεβάσματος μυδίων!
deinosavros
Αυτό είναι (η μαύρη) αλήθεια ανηψιέ.
allivegp
«Τιριτρόμπα» το λέει ο Πετρόπουλος;
deinosavros
Ναι.
deinosavros
Αυτό μόλις το αλίευσα στο «Μαουτχάουζεν» του Ι. Καμπανέλλη, που μας μαθαίνει ότι η τιριτόμπα (άγνωστο με ποιά ονομασία, άν είχε κάποια), ήταν σε χρήση και στις φυλακές της ναζιστικής Γερμανίας, ίσως και πιό πριν.
[...]Οταν ήρθε η μέρα να φύγει [...] μου είπε αυστηρά ότι «την τσακμακόπετρα, το κομματάκι τη χτένα και το κομματάκι το γυαλί που ανάβαμε τα τσιγάρα μας πρέπει να τα αφήσω στην κρυψώνα που τα βρήκα, για να εξυπηρετηθούν οι επόμενοι που θα μπουν στο κελί. Αν τα πάρω μαζί μου, να ξέρω πως είμαι το χειρότερο και αναξιότερο υποκείμενο που μπήκε ποτέ σε φυλακή. [...]
Μιτζνούρ
Μπράβο, βρε δεινόσαυρε! Όνομα και πράμα.
Είχα διαβάσει για την ύσκα στην Μυστηριώδη Νήσο (την ωραία παλιά έκδοση του 50;) αλλά δεν ήξερα τις άλλες λεπτομέρειες. Το μαραφέτι της φωτό το έχω δει μερικές φορές, σαν αξιοπερίεργο αντικείμενο, όχι ότι άναψε κανείς τσιγάρο με δαύτο, αλλά δεν ήξερα ότι αυτή είναι η ύσκα.
Γενικά έμαθα πολλά, όπως και το πριόβολο
Άλλη μια φορά, καλή δουλειά