Έτσι ονομάζεται υποβρύχιος ογκόλιθος, που βρίσκεται μόνος του, στο βυθό της θάλασσας. Αν υπάρχει συστάδα ογκολίθων αποκαλούνται κατρακύλια ή βολάδες. Δεν πρέπει να συγχέεται με τις συμπαγείς εξάρσεις του βυθού, υφάλους ή κουφόξερες, αν είναι κάτω από την επιφάνεια και σκοπέλους ή ξέρες αν "ξενερίζουν".
Τα μονόπετρα αποτελούν σημαντικό στοιχείο του θαλάσσιου οικοσυστήματος, γιατί, στις φυσικές κρυψώνες που σχηματίζουν, κρύβονται πολλά θαλάσσια είδη, άλλα για να προφυλαχτούν από τους θηρευτές και άλλα για να αιφνιδιάσουν το υποψήφιο θήραμά τους. Στη φύση, όμως, οι ρόλοι εναλλάσσονται τάχιστα και αυτός που περιμένει να "σερβιριστεί", γίνεται "μεζές".
Η αξία τους είναι πολύ μεγάλη και για τους ψαράδες (όπως κάποια άλλα μονόπετρα για τις γυναίκες), όπου (ιδιαίτερα τις παλιότερες εποχές) έπιαναν μεγάλα ψάρια (ροφούς, στήρες, συναγρίδες).
"Τράβα ανοιχτά από τον κάβο του πουνέντη, ίσα να βλέπεις την άμμο άκρη-άκρη. Άμα δεις τον άι-Νικόλα στην άλλη μεριά, πίσω απ' το κάβο του μαΐστρου, είσαι απάνω στο μονόπετρο. Άμα ρίξεις πετονιά μέτρησέ το και θάναι εικοσιεφτά οργιές. Ψάρεψε με τη ζόγκα σούρουπο και θα με θυμηθείς!"
Βέβαια υπάρχει και το πιο γνωστό στο ευρύ κοινό μονόπετρο ή "μουνόπετρο", ήτοι δαχτυλίδι με μία (αλλά μεγάλη) πολύτιμη πέτρα, που μας προέκυψε, μαζί με τις υπόλοιπες αμερικλανιές (δεξίωση στο κτήμα "Σέκλανα", τούρτα, σαμπάνια, "γαμήσιο" εμβατήριο και του κιτς η μάνα κάθονταν) στα χρόνια της επίπλαστης ευμάρειας.
"Τι να σου πώ Μαίρη μου! Ακόμα πληρώνουνε το "γαμοδάνειο"! Ένα σκασμό λεφτά για τα ρούχα, γιά το στολισμό της εκκλησίας, για το κτήμα! Και στους έξι μήνες χώρισαν! Πάλι καλά που τους γύρισε το μονόπετρο η νύφη!"
