αλήτρα

Οιονεί υπερθετικός του απλού αλήτη, ο αλητάμπουρας ένα πράμα.

Κλασική περίπτωση όπου η αλλαγή του γένους ενός ουσιαστικού, εν προκειμένω η θηλυκοποίηση, υποδηλώνει μεγέθυνση / αναβάθμιση κι όχι μείωση / υποβιβασμό (βλ. σχετικά και την χαλικούτειο αντρούλα).

Αλήτρα, αλήτης και αλητεία, χρησιμοποιούνται, σε πολιτικώς καθόλου ορθά συμφραζόμενα, με θετική κατά βάση σημασία. Εκφράζουν έπαινο, θαυμασμό, αναγνώριση, ρησπέκτ, προς ένα πρόσωπο με αντισυμβατική συμπεριφορά ή/και ιδιαίτερες ικανότητες. Αντιθέτως - κι αυτό πρέπει να τονιστεί - το αλητάμπουρας παραμένει κατά κανόνα αρνητικός χαρακτηρισμός, όποιος κι αν το χρησιμοποιεί.

Αναλυτικά, τα αλήτης - αλητεία χρησιμοποιούνται στη γλώσσα με τους εξής 3 τρόπους:

1. (Μη σλανγκ) Η καθιερωμένη και επισήμως λεξικογραφημένη σημασία. Αλήτης = ο πλάνης, ο αενάως περιπλανώμενος και εν τη χώρα περιφερόμενος, ο μη έχων μόνιμο κατάλυμα, ο ρέπων προς τον άτακτο βίο εξαιτίας φυγοπονίας. Μέχρι το 1994 η αλητεία ήτο ποινικώς κολάσιμη, και στον Ποινικό μας Κώδικα πήγαινε πακετάκι με την δίδυμη αδελφούλα της, την Επαιτεία (η οποία ακόμη διώκεται).

2. (Σλανγκ) Ο αλήτης ως συνώνυμο του παλιανθρώπου, του απατεώνα, του λαμόγιου, η αλητεία ως συνώνυμο της λαμογιάς, της πουστιάς, της ελεεινής και τρισάθλιας συμπεριφοράς.

3. (Καρασλάνγκ) Ο αλήτης ως συνώνυμο του γαμαωδέρνουλα, του μαγκιόρου, του κουμανταδόρου / καταφερτζή, του Ωραίου, του πρόστυχου, της μούρης γενικώς. Σ' αυτόν εδώ τον αλήτη και μόνο αναφέρεται και η αλήτρα του λήμματος. Εδώ κολλάει επίσης και η χρήση της αλητείας (δλδ ενός αφηρημένου ουσιαστικού) ως επιθέτου:

- Ο τύπος είν' αλητεία μιλάμε! Μισό χιλιόμετρο σούζα με το μηχανάκι λαμπάδα.

Με αυτή την τελευταία σημασία, χρησιμοποιούν συχνότατα το αλήτης οι γκόμενες, όταν θέλουν να παραπέμψουν στον «τέλειο άντρα, τον άντρα το σωστό, τον πρόστυχο, τον έξυπνο το γοητευτικό». Διότι ο ιδανικός αρσενικός επιβάλλεται να είναι ολίγον κωλοπαιδαράς, φευγάτος, σταρχιδιστής, τρελός, τσαμπουκαλής, επαναστάτης χωρίς αιτία, και εννοείται προστυχάντζας και βρώμικος στο κρεβάτι... Μια Force of Nature... Σαν τον Στάνλεϊ Κοβάλσκι στο Λεωφορείον ο Πόθος ένα πράμα (αλλά και πάμπολλους άλλους κινηματογραφικούς και λογοτεχνικούς «σκοτεινούς» ήρωες..). Αξιοσημείωτο πάντως το ότι τόσες λέξεις με κανονικά αρνητικό πρόσημο (αλήτης, πρόστυχος, βρώμικος, κωλοπαίδι, νταής κ.λπ.) αποτελούν στην πράξη τίτλους τιμής...