Ξελιξίδι και κυρίως ξελιξίδια, στον πληθυντικό, είναι στην Κρήτη ένας μειωτικός γιαγιαδίστικος όρος για τα «σνακ» που λέγαμε παλιά, τα όσα τσιμπολογάμε εκτός κυρίων γευμάτων, αλμυρά (γαριδάκια, πατατάκια κ.λπ.) και ζαχαρώδη. Ξελιξίδια είναι αυτά που δεν πρέπει να τρως γιατί δεν θα φας το φαΐ σου.
Όμως η λέξη δεν πρέπει να είχε πάντα αυτόν τον μειωτικό τόνο, και λεγόταν γενικά τα σπιτικά κεράσματα και ειδικά τα κεράσματα της ρακής: γλυκά παξιμαδάκια, αστραγάλια, χλωρά ροβύθια, μη σας πω και χαρούπια. Οι γιαγιάδες μάλλον προσάρμοσαν τον όρο αυτό στα όσα καταστροφικά για την υγεία των εγγονιών και την τσέπη των ιδίων σκατολοΐδια άρχισαν να γίνονται αργά αλλά σταθερά διαθέσιμα και προσιτά τις μεταπολεμικές δεκαετίες.
Τα τελευταία χρόνια ο όρος γνωρίζει μια ακόμα σχετική διολίσθηση στην έννοιά του (και ένα ψιλοrevival με την απενοχοποίηση της χρήσης διαλεκτικών λέξεων): όσοι ακούγαμε μικροί να μας μαλώνουν γιατί τρώμε ούλη την ώρα ξελιξίδια, πλέον ονομάζουμε ξελιξίδια τα ψιψιψόνια, κυρίως τα συνοδευτικά του πχιοτού.
Ακόμα πιο πολύ διολισθαίνει η έννοια όταν αποκαλούμε ξελιξίδι τον πουτσομεζέ.
Ετυμολογία: από το «λιγώνομαι» = λαχταρώ κάτι μέχρι λιποθυμίας.
- Μπα, πράμα δε κάνει. Σα' τ'αχυρά 'ναι. Δε βρήκες άλλο πράμα να φας και 'συ; Μόνο ξελιξίδια τρως!
(από σχόλιο μιας γιαγιάς που δοκίμασε τη μηλόπιτα του εμπορίου που έτρωγε η εγγονή της).
Άμε να του πεις να βάλει άλλο ένα ντίμπλι και να μας-ε γεμώσει ξελιξίδια... κι όι καρότα πε του, απού να μην του πω πράμα του ατζίγγανου.
- Πάρε μου ρε τσιγάρα. Και πάρε και κανά ξελιξίδι...
- Θα πάρω εκείνα τα πορτοκαλί τα τίμια...
- Στο μυαλό μου είσαι...- Φίλε, η παγωτατζού είναι πολύ σωστή...
- Έλα μωρέ με τα ξελιξίδια.. όσος είναι ο γρόθος μου είναι ο κώλος της. Δε βλέπεις τι κυκλοφορά ναούμ'...
17 comments
perkins
Ιδίωμα κάργα. Εμείς τα λέμε χαλκακόσα (τα) τα διάφορα συνοδευτικά των ποτώνε.
Galadriel
Η σλανγκομάνα μου τα λέει ξελιγουρίδια. Τι ωραία, όλες οι περιοχές έχουν λιγούρες μόνο που τις λένε αλλιώς. Υπάρχει καμια περιοχή που άμα πας εκεί σου φεύγουν οι λιγούρες (τ. κάτι ήθελα τώρα μωρέ... χμμμ... - άνοιγμα ψυγείου, οπτική διερεύνηση του χώρου - κανα μεζεδάκι ξερωγώ... μιαμ μιαμ, μπερπ - ανέβασμα στη ζυγαριά - γκλουπ αποπληξία); Πέτε κι έφυγα, μετακομίζω.
iron
ξελιξίδια - Κρήτη
χαλκακόσα ή χασουμίσα (τα) - σε κάποια χωριά της Λευκάδας και στο Μεγανήσι ξελιγουρίδια - πού, Μες;
φαγουλάτα - αστική σλανγκ των ογδόνταζ
άλλα; ας καταγραφούν εδώ
HODJAS
Μια μοσκομούνα φίλη (μπι-πι) έλεγε τα σκατολοΐκια που τρώγαμε (γαριδάκια, πατατάκια, πιτόγυρα, παξιμάδια κλπ) με τα μπυρόνια «σελεπεστρί»...
perkins
Αν είναι ανακατεμένα μπαινει και το επιθετο «καθελοϊτικα »
πουχου :καθελοϊτικα χαλκακόσα ,καθελοϊτικα ψαράκια (για μπουργέτο) κουτουλου.
perkins
ΥΓ προφάνουσλυεκ του καθε λογής
perkins
@Χοτζαμ παιδί
μοσκομούνα;;;; απο τη Μοσκα;
HODJAS
Όχι. Απο τη Λήμμα...
Galadriel
ξελιγουρίδια παίζει να είναι και λεξιπλασία της σλανγκομαμάς χόντζα δεδομένου ότι δεν το βλέπω στο γούγλε αλλά έχει και την λογική του λιγούρα - ξελιγούρα (αλλιώς μιλάμε πελοποννησιακά).
HODJAS
Προέρχεται απο την βορειο-δυτική ιταλική επαρχία της Λιγουρίας (πρωτεύουσα Γένοβα).
Περί το 1672 μ.Χ. είχε μολάρει καδένα αρόδου κατά Κατάκολο - Χλεμούτσι μεριά ένα Τζενοβέζικο πλοίο, που έρχονταν απο Τζιμπεράλτα στο τράνζιτο για Ισταμπούλ. Καλώς. Ρίχνει λάντζες να πιάσουνε στεριά και κατεβαίνουνε οι ναύτες αφανισμένοι απ' την πείνα, που τους είχε ταράξει ο μάγειρας στο παστό γαϊδούρι. Ζητούσανε λέει ψωμί και καθαρό νερό. Εκεί που τρωγοπίνανε και την Άρτα φοβερίζανε, ρωτήσανε οι ντόπιοι:
-«Κι απο πού' στε, για να' χουμε καλό ρώτημα ορέ πατριωτάκια;»
Ένας λοστρόμος που κουτσο-καταλάβαινε τα ρομέηκα, λέει:
-«Λιγκούρια» (Liguria)!
Απο τότε λένε «πλακώσανε τα λιγούρια να μας φάνε το βιός» κι έμεινε...
jesus
λάσκαρε...
:Ρ
HODJAS
Όχι ρε συ, αλήθεια είναι...
:-Ρ
perkins
xaxa re Xotza poly plaka exeis. Na sai kala!
HODJAS
Κοίτα να δείς φίλε μου... Εγώ κάθομαι και γράφω ιστορικά γεγονότα (με τεκμήρια πάντα) κι ο άλλος γελάει...
Για την ιστορία, ο λοστρόμος ήταν ελληνικής καταγωγής και στη συνέχεια, κάποιος ναύτης Ιταλός τον καθάρισε (λέει) μ' ένα μαχαίρι του ψωμιού.
Την ιστορία αυτή, την παραθέτει και ένας ποιητής απο την Κεφαλλονιά.
Στα εξηγώ ωραία;
:-Ρ
perkins
Για την πρωτευουσα του...Παιρρού γέλασα.
allivegp
Κάποια βραδιά ως περνούσαμε από το Bay of Bisky,
μ' ένα μικρό τον βρήκανε στα στήθια του σπαθί.
Ο πλοίαρχος είπε: «Θέλησε το στίγμα του να σβήσει»
και διάταξε στη θάλασσα την κρύα να κηδευθεί.
Από το William George Allum (του Ν. Καββαδία)
HODJAS
Κάποια βραδιά ως περνούσαμε από το Way of Whiskey,
μ' ένα μικρό τον βρήκανε στα οπίσθια του καβλί.
Ο πλοίαρχος είπε: «Θέλησε το φύλο του να σβήσει
και διάλεξε στη θάλασσα την κρύα να πηδηχτεί».
Από το Gilliam Wog Mullah (του Βίκου Aνανία)
:-Ρ