θα τραβηχτούμε σαν τα σιντεγκλέρια

Παμπάλαια μάγκικη έκφραση, που επιβιώνει ως απειλή σε καβγάδες συνήθως συνταξιούχων. Συναντάται και ως σεντεγκλέρια. Τί σκατά είναι όμως το σιντεγκλέρι / σεντεγκλέρι; Και γιατί τραβιούνται; Έλαμου, ντε.

Αφού έσπασα το κεφάλι μου, προκρίνοντας τούρκικη προέλευση (sinek-sinekler = μύγα-μύγες) άρα τραβιέμαι/τσακώνομαι «σαν τις μύγες», κατά την τούρκικη παροιμία, βλ. και τούρκικη μετάφραση Sineklerin Tanrisi = Lord of the Flies (William Golding 1954), ο δαιμόνιος Μπετατζής μου επέστησε την προσοχή, στην μορφή σαντικλέρι, διότι κάπου ανακάλυψε στη νεοελληνική λογοτεχνία την λέξη αυτή ως γυναικείο κοκαλάκι για τα μαλλιά.

Επίσης, υπάρχει Μη Κερδοσκοπικό Σωματείο www.santikleri.gr στην πόλη του Βόλου.

Φτου κι απ’ την αρχή.

Πάμε στους φρατέλλους μας λοιπόν.

Υπάρχει και μια σύγχυση με την γαλλική λέξη Santéclair = καλή υγεία / ευζωία και την ρουμανική Santicler = ένα γλυκό με αβγό, ζάχαρη κι αλεύρι.

Υπάρχει όμως κι η φραγκισκανή Αγία Κλαίρη της Ασσίζης (1194-1253) ή Saint Clair[e] ή Σάντα Κλάρα ή Κιάρα (εξού και το επώνυμο Sinclair), ιδρύτρια του Τάγματος της Πενίας των Γυναικών, η οποία inter alia, λατρεύεται ως πατρόνα των διακριτών συντεχνιών (guilds) των χρυσοχόων (goldsmiths) και των διακοσμητών επίχρυσων αντικειμένων (gilders).

Η Αγία Κλαίρη λοιπόν, στην Καθολική αγιογραφία, εικονίζεται να κουβαλάει πάνω της ένα φυλαχτό (monstrance < λατ. monstrare = επιδεικνύω ή pyx < pyxis < ελ. πυξίς = ξύλινο κουτί/δοχείο), το οποίο περιείχε το Σώμα και το Αίμα του Κυρίου.
Τούτο προς ανάμνηση της θρυλούμενης εκδίωξης των στρατιωτών του Φρειδερίκου του ΙΙ Χόχενστάουφεν, με την Επίδειξη-Έκθεση της Θείας Μετάληψης προς αυτούς, ενώ προσεύχονταν γονυκλινής (ποιος ξέρει τί παίχτηκε)...

Μάλιστα, στην Αγγλία ακόμα και σήμερα εφαρμόζεται ένα ιδιότυπο δικαστήριο για το Trial of the Pyx, δηλ. την εξακρίβωση-πιστοποίηση της περιεκτικότητας των νομισμάτων της Βασιλικής Μήτρας σε συγκεκριμένα και αποδεκτά μέταλλα.

Τέτοια φυλαχτά με Σώμα & Αίμα είτε σε μορφή στρογγυλού μεταλλικού μενταγιόν είτε ως μικρά ξύλινα ή μεταλλικά κουτάκια (τα οποία έσερναν μαζί τους σε μια δερμάτινη τσάντα [burse]), είχαν πάντοτε μαζί τους οι Δυτικοί ιερωμένοι, προκειμένου να τελέσουν το Μυστήριο της Θείας Ευχαριστίας, εις όφελος όσων λόγω π.χ. ασθενείας ή φυλάκισης, αδυνατούσαν να προσέλθουν σε ναό.

Εξ άλλου και σήμερα πολλοί πιστοί έχουν μαζί τους ένα φυλαχτό μ’ ένα μικρό κομμάτι από original Τίμιο Ξύλο, που το γράφει στην ούγια και πωλείται σε ελάχιστες ποσότητες (για να φτάσει για όλους). Οπότε ο Ζωρζ Πιλαλί, μάλλον υπερέβαλε λιγάκι, όταν σε κάποια μωραϊτο-αμερικάνικη πρόζα του, περιέγραψε την φάση όπου καλούσε τη γκόμενα ν’ αράξει στον καναπέ του, που ήτανε ολάκερος από Τίμιο Ξύλο (σμιλεμένος στο χέρι)!

Αν ισχύουν όλ’ αυτά, εδώ στην έκφραση έχουμε το ρήμα «τραβιέμαι», με την κυριολεκτική έννοια (τραβολογάω-ώ-ιέμαι), δεδομένου ότι στους καβγάδες, το πρώτο πράγμα που σηματοδοτεί πάλη, ήταν να βουτήξει ο ένας τον άλλο απ’ τα πέτα (βλ. έκφραση «ήρθαμε πέτο με πέτο») ή απ’ το σταυρό-φυλαχτό κλπ, ενώ κατά τις ιστορικές λεηλασίες ή ακόμα και σήμερα ληστείες, το πρώτο πράγμα που διαρπάζεται-κόβεται με την βία είναι τυχόν πολύτιμο κόσμημα στο στήθος (πολλές φορές πάνω στη φούρια κόβονταν και αυτιά που φορούσαν σκουλαρίκια! – Σ.Σ. το ίδιο κάνουν σήμερα τα σεπτά όργανα της Τάξης, όταν διενεργούν την προβληματικής συνταγματικότητας «εξακρίβωση» ή «προσαγωγή υπόπτου», όταν ο «ύποπτος» δηλ. κανας 20άχρονος φοράει σκουλαρίκια = τον τραβάνε απ’ το σκουλαρίκι με πίκα, έτσι, να πονέσει ο πούστης) και όχι η μεταφορική έννοια τραβιέμαι = ταλαιπωρούμαι, κάνω μακρά οδοιπορικά, έχω μπλεξίματα («τραβηχτικές») κλπ.

Την λέξη σαντικλέρι = φυλαχτό, διακοσμητικό, τιτριμίδι, στολίδι για τα μαλλιά, την απαντά κανείς και σήμερα (κομμάτι περιορισμένα όμως λόγω παλαιότητας) στα παρ’ ημίν εργαστήρια αργυροχρυσοχοΐας.

Άλλωστε, τα επιστήθια -και μη- στολίδια είχαν διάφορα είδη και ονόματα (φυλαχτά, εγκόλπια/γκό[ρ-λ]φια, χαϊμαλιά, κιουστέκια, τρέμολα, σπίλες, σπλίγγες, ξελίτσια, καμπάνες, καράβελα, πρεπενδούλια, κριτσάπια, μποτόνια, αμπράκαμοι, κωνσταντινάτα / κωσταντιά-ντινά, βενετιά, διμισκιά κλπ), αναλόγως προς την εξάρτηση-συνάφεια των τεχνιτών με την Δύση ή την Ανατολή (π.χ. το ισνάφι τους λέγονταν ελ. χρυσικοί ή ιταλ. τζογιελιέρηδες ή τουρκ. κουγιουμτζήδες/κοϊμτσήδες/κοεμτζήδες ή αραβ. τζιοβαερτζήδες). Μύλος...

Έπειτα, ας μην ξενίζει η «έκπτωση» λατρευτικού αντικειμένου σε διακοσμητικούς χαριεντισμούς. Το καθ’ ημάς κομπολόι, ελάχιστα χρησιμοποιείται στα καφενεία ως ροζάριο...

Αν η έκφραση προήλθε κατ’ ευθείαν από την χρήση ως διακοσμητικό της γυναικείας κώμης, τότε για την σημασία της δεν χρειάζεται να πάμε μακριά... (βλ. μαδομούνι, ήρθαμε μαλλί με μαλλί / εξτένσιον με εξτένσιον, γατοκαβγάς κλπ).

Αυτήν την ερμηνεία μπορώ ν’ ανασυνθέσω προς το παρόν, μέχρι να εμφανισθεί κανάς επιστήμων από την Γαλλία, που να τα’ χει πεί πρωτύτερα και να’ ναι πιο προικισμένος...

- Τσιμπάς ζάρι λέμε! Απ’ το σπίτι σου τα 'φερες;
- Εγώ; Να στραβωθώ! Να με πάνε δεμένο στον Άγιο! Μα τη Μπαναΐα όχι!
- Βρε ακούς εκεί που σου λέω; Παίζε καθαρά, για θα τραβηχτούμε σαν τα σιντεγκλέρια!

MXΣ

2011-07-01 14:42:58+00:00

δε νομίζω Τάκη...

2011-07-01 16:45:46+00:00

Και εξηγούμαι!

Φίλτατε HODJAS, τον ορισμό τον βρίσκω ευχάριστο στην ανάγνωση, αλλά ρε συ, λίγο τραβηγμένο! Πέρα από κάτι σε τούρκικο (το ψάχνω) και ακολουθώντας τον συλλογισμό σου, λες να έχει να κάνει με κάτι σε μάρκα ή τύπο, μαχαιριού / πιστολιού ή άλλου αντικειμένου που να εχρησιμοποιείτο ως όπλο ή σύμβολο, κλπ, από μάγκες, κουτσαβάκια, κιέτσ';

Φυσικά είναι μιά εικασία αλλά δεν μου κάθεται καλά όπως τα λες (αλλά σέβομαι τον κόπο σου)... Δες και ντούγκλα και λαμόγια, moya για παρόμοιες συζητήσεις...

Φιλικά, Λάσκος

PUNKELISD

2011-07-01 17:30:52+00:00

Το «θα τραβηχτούμε σαν τα σιντεγκλέρια» τόση ώρα το διάβαζα «θα τραβηχτούμε σαν την Συρεγγέλα»...

GATZMAN

2011-07-01 18:22:34+00:00

Ωραίος! Τη φράση πρέπει να την έχει αναφέρει κι ο Αυλωνίτης σε κάποια ταινία

salina

2011-07-02 00:39:29+00:00

Με τον χότζα ποτέ δεν ξέρω αν έχω πάθει μόρφωση ή παραμόρφωση

Πάντως 5Χ5 ίδερ γουέι

2011-07-02 07:22:25+00:00

Το λοιπόν... το λέει ο Ρίζος στην ταινία: O Κλέαρχος(Αυλωνίτης), η Μαρίνα(Βασιλειάδου) κι ο κοντός(Ρίζος). Εδώ

vikar

2011-07-02 09:49:20+00:00

Παραδέχομαι Γκάτζ, σωστός. Η ταινία και εδώ, η ατάκα στο 8:12. Μάλιστα, απ' όσο ακούω, ο Ρίζος λέει πράγματι σιντεγκλέρια κι' όχι το μεταγραμμένο σιντεκλέρια του επάνω συνδέσμου (που το γράφει και με ύψιλον, συντεκλέρια).

Ωραία τα ετυμολογικά, προσωπικά θα κρατούσα την απλή εξήγηση, τουλάχιστον μέχρι να μας πεί κι' ο γάλλος επιστήμων. Ή άντε, ο Μουχουσού.

2011-07-02 14:21:54+00:00

θ!ξ βικα για το ακριβές λοκάρισμα

HODJAS

2011-07-04 08:10:52+00:00

Λασκοπούλες και Λασκόπουλα,

δεν είναι τυχαία η μορφή, που χρησιμοποιεί ο Ρίζος (σιντεγκλέρια), διότι έτσι την γράφει ο Τσιφόρος στο σενάριο (και αλλού). Αλλά δεν εξηγεί πούθε μας ήρθε.

Ιδέα δεν έχω για την ακριβή της προέλευση. Το' βαλα να υπάρχει.

Συγκεντρώστε τις δυνάμεις σας και ψάξτε τι στον κόρακα είναι το σιντεγκλέρι/σεντεγκλέρι/σαντικλέρι, γιατί νομίζω αξίζει τον κόπο, είναι ωραία έκφραση, που πρέπει να ετυμολογηθεί και να διασωθεί.

Εν ανάγκη φωνάζουμε Πονηρό & Σάραντ, που το' χουνε με τουρκισμούς, νεοελληνική λογοτεχνία και παλαιικές εκφράσεις.

Αν αποδειχθεί οτι έγραψα Άλαν Ντάλλων, ας μην χαρακτηρισθώ Λάσκος, αλλά Μπήλιω λόγω ακούσιας παραπληροφόρησης (θ' αναρτηθεί οσονούπω)!

Στο κάτω-κάτω, η ιστορία των λέξεων είναι ένα παραμύθι...

;-)

#10

2011-07-19 08:52:29+00:00

Μόλις έλαβα (προφορικά) την πληροφορία απο δυο διαφορετικά ατόματα, για την χρήση της λέξης σαντικλέρι:

Εκκρεμές χρυσαφικό (αργυροχρυσοχοΐα),
2α. Κουδούνι αμνοεριφίου (Κρήτη) και
2β. Ξύλινο ή μεταλλικό δοχείο γάλακτος (Κρήτη).

Σάμπως και να' μαστε μέσα...

#11

2011-07-19 09:28:29+00:00

Σωστός...

#12

2011-07-19 09:58:26+00:00

Περαιτέρω:

Αν υποτεθεί, οτι η έκφραση προέρχεται απο την βουκολική τέχνη, δεδομένου οτι ως επί το πλείστον κρεμούσαν οι τσομπαναρέοι κουδούνια (π.χ. κύπρους) στα κριάρια (πρβλ. έκφραση στην λογοτεχνία γκεσέμι=το ζώο που προπορεύεται), που οδηγούσαν το κοπάδι, τότε ίσως να ισχύει συνεκδοχικά (το φέρον αντί του φερομένου) σαντικλέρι > σιντεγκλέρι => το κουδούνι που κουβαλάει το κριάρι => το κριάρι αυτό καθ’ αυτό.

Άραγε, τραβιέμαι (=μαλώνω) σαν τα σιντεγκλέρια = τσακώνομαι σαν τα κριάρια (;)

Αυτά τα κουδούνια, έχουν περάσει στην λαογραφία με πάμπολλες έννοιες (π.χ. ηγέτης, αρχιδάτος, μπαίγνιο, μούτρο κλπ), βλ. εδώ το κείμενο του Λημνιώτη Σταύρου Τραγαρά:

[I][...] Οι πρόσφατες αποδοκιμασίες και οι προπηλακισμοί των πολιτικών, από αγανακτισμένους πολίτες, συνοδεύονταν από ηχητικά…εφέ, παραγόμενα από κατσαρολοχτυπήματα, βαβουζέλες, σφυρίχτρες και…κουδούνια. Ως γόνος παλαιάς βουκολικής οικογενείας, όπως φανερώνει άλλωστε και το επώνυμό μου, εγγεγραμμένος εις το λίμπρο ντόρο της λημνιακής τσοπανικής…αριστοκρατίας, γνώστης όθεν της κουδουνικής και βροντζιδοποιίας, παρακαλώ επιτρέψτε μου να αναλύσω στα γρήγορα, τα…κουδουνάτα καμώματα. Το κουδούνι, λημνιαστί κδουν’, που φορούσαν στα αιγοπρόβατα για ομορφιά, αλλά και για να τα εντοπίζουν, ανέκαθεν εθεωρείτο σύμβολο διαπόμπευσης. Στον διαπομπευόμενο παίζνε το κδουν’. Ο αναξιόπιστος γίνεται κδουνάς, κδουνατζής, κδουν’ζμένος. Εκτός απ’ το παίξιμο του κουδουνιού μπορεί και να τον φορέσνε το κδουν’. Πριν του το φορέσουν τον προειδοποιούν λέγοντας, τ’ ακούς το κδουν’; Αν δεν το ακούσει έγκαιρα, τότε θα κδουνίξνε οι μπομπές τ’. Και τότε κινδυνεύει σαν τον κάτο, που τον κρεμάσαν κδουν’ οι ποτκοί. Όλα τα κουδούνια δεν είναι όμοια. Αυτά που γίνονται από μπρούντζο λέγονται βροντζίδια, βγάζουν δε καλύτερο ήχο. Αυτά που γίνονται από ντενεκέ και είναι κάπως στρογγυλά λέγονται μυτιλ’νάρια, γιατί τα φτιάχνουν στη Μυτιλήνη. Τα πλατιά ή «πλακερά» τα λένε μσοκούδνα. Τα λίγο μικρότερα τα λένε τσακλάρια. Τσακλάρια λένε και τους …όρχεις. Το πέτσινο λουρί, με το οποίο τα κρεμούν στο λαιμό του ζώου, είναι το λουροκούδνο. Σε μερικά ζώα συνδέουν το λουροκούδνο με ένα ακόμα λουράκι που το τοποθετούν γύρω απ’ το ρύγχος του, τη λεγόμενη μπρουμταριά. Η μπρουμταριά μπαίνει για να μην χάνεται το κουδούνι, αλλά κυρίως για να παίζει το κουδούνι σχεδόν συνέχεια, με κάθε μικρή κίνηση του κεφαλιού του ζώου. Η τρόικα μας φόρεσε οχ’ μόνε κδουν’, αλλά κι μπρουμταριά.
Κδουνάς είναι και ο ντεμί άντρας, λημνιακά μπνες, ενώ κδουνάτος είναι ο βαρβάτος, ο έχων κδούνια, στην περίπτωσή μας, πολιτικούς…όρχεις. Κατά τους αγανακτισμένους οι κυβερνητικοί πολιτικοί, λημνιακά θα μπορούσαν να ονομασθούν κδουνιαζμέν’ μπνέδες ή αλλιώς μπνέδες με το κδουν’. Οι της μείζονος αντιπολίτευσης, που παριστάνουν τους αθώους, κρυφομπνέδες, ενώ οι κυβερνητικοί, που κάνουν πως δυσανασχετούν ενώ ψηφίζουν όλα τα μέτρα, αντρακλομπνέδες. Ο κόσμος φωνάζει σε όλους, φανήκαν τα κδούνια σας και μαζέψτε τα κδούνια σας και φύγ’τε. Πιο…αναβαθμισμένο σύμβολο από το κουδούνι είναι η καμπάνα. Παλιά, όταν ένα σημαίνον πρόσωπο π.χ. μητροπολίτης, πολιτικός, κλπ, έφτανε σε ένα χωριό, οι κάτοικοι χτυπούσαν την καμπάνα εις ένδειξη σεβασμού. Με τον καιρό, η έκφραση θα τον παίξνε τ’ γκαμπάνα, πήρε αντίθετη έννοια, δηλαδή της διαπόμπευσης. Το καμπάν’ζμα λοιπόν είναι η διαπόμπευση. Εν προκειμένω, δεν έπαιξε απλώς, αλλά βούγ’ξε η καμπάνα. Λόγω του κρεμάμενου…σχήματος, καμπανέλια ή καμπανέρια λένε και τους όρχεις. Καμπανίζουν λοιπόν οι πολίτες τους πολιτικούς, κι αυτοί όμως εις ένδειξη…ισορροπίας, τους γράφτνε στα καμπανέργια τς. Για να εκπληρωθεί το ρηθέν υπό των αγανακτισμένων αρχίδια πολιτικοί. Για να μην αισθάνεται αδικημένο το γυνακείο φύλο, σας πληροφορώ ότι η λημνιακή λαϊκή σοφία συσχέτισε την καμπάνα και με το αιδοίο. Τι λένε οι πολίτες στους πολιτικούς, που κατέστρεψαν τη χώρα και τώρα παριστάνουν τους σωτήρες, νυν και μελλοντικούς; Και το μνι εχ’ γλωσσίδ αλλά δεν έναι καμπάνα. Η κυβέρνηση ισχυρίζεται ότι η πολιτική της είναι καθαρή σα τ’ φωνή τς καμπάνας, οι πολίτες όμως λένε ότι άλλα ντ άλλα σμαιν’ η καμπάνα κι ότι μπέρδεψε το χτύπμα για γιανγκίν’ με το χτύπμα για λείψανο. Η τρόικα διατάζει και η κυβέρνηση είναι σαν τον κακό μαθητή, που ο δάσκαλος τον εχ’ μόνε να χτυπά τ’ γκαμπάνα. Θα πείτε ας πρόσεχαν, κι αυτοί κι εμείς, αφού είναι γνωστό ότι όποια παιζ με καμπανέλια, δε τς απολείπνε τα παιδέλια. Αγαπητοί αναγνώστες ευτυχείτε. Τι θα γίνει; Κοντά χτυπά οχ’ μόνε το κδουν’ κι γη καμπάνα, αλλά κι ο ντούμπανος.
[...]
[/I]
Χμμμ...

#13

sarant

2011-07-21 21:36:28+00:00

Εντύπωσή μου ή μάλλον σχεδόν βεβαιότητά μου είναι πως τα σιντεκλέρια (και παραλλαγές) είναι η λέξη σαντεκλέρ, που σημαίνει.... κόκορας! Συγκεκριμένα, Chantecler είναι ο κόκορας που πρωταγωνιστεί στο γαλλικό μεσαιωνικό Roman de Renart
http://en.wikipedia.org/wiki/Reynard, επίσης Chantecler είναι και ο τίτλος ενός θεατρικού έργου του Ροστάν που έκανε πάταγο στην εποχή του (1910):
http://en.wikipedia.org/wiki/Chantecler_(play)

Το έργο είναι αλληγορική σάτιρα, με πρωταγωνιστές φτερωτά κατοικίδια. Παίχτηκε και στην Αθήνα, δείτε π.χ. εδώ:
http://xantho.lis.upatras.gr/test2_pleias.php?art=62531
ή, εδώ, του Σουρή (για το Λερ μπαλέρ θα πούμε άλλη φορά):
http://xantho.lis.upatras.gr/test2_pleias.php?art=93637

Είναι πιθανό το Σαντεκλέρ να ουσιαστικοποιήθηκε και να έφτασε να σημαίνει κόκορας, αν σκεφτούμε ότι σε ποίημα του Κεφαλλωνίτη σατιρικού Ρόκου Ξυδάκτυλου (λόγω τιμής, έτσι λεγόταν) με τίτλο «Κατάρα ληξουριώτικη», διαβάζουμε (καταριέται αυτήν που τον παράτησε):

Κι αν ζουρλαθεί καμιά φορά
κανένας και σε πάρει
να' ναι στα νύχια σαντεκλέρ
και να φορεί σαμάρι.

Οπότε αν σαντεκλέρ έφτασε να σημαίνει γενικώς τον πετεινό, η φράση «θα τραβηχτούμε σαν τα σιντεκλέρια» σημαίνει «θα τραβηχτούμε σαν τα κοκόρια» που είναι φυσιολογικότατο. Υποθέτω ότι αρχικά θα ήταν «σαντεκλέρι» και όταν ξεχάστηκε (μετά το 1930) το θεατρικό έργο, θα άρχισαν να χρησιμοποιούν τη φράση χωρίς να ξέρουν τι είναι αυτό, οπότε εύλογο είναι να έπαθε τόσες παραφθορές.

#14

iron

2011-07-22 07:27:26+00:00

νομίζω ότι είναι σπάνιες οι λέξεις, όπως αυτή, που να σηκώνουν ένα σωρό τελείως διαφορετικές αλλά εξίσου πειστικές ετυμολογίες. προελεύσεις, ερμηνείες, αλλά καταλήγουν σε μία παγιωμένη έκφραση / σημασία.

#15

2011-08-04 10:12:35+00:00

Σπέκια του σάραντος!

#16

2011-08-04 10:16:03+00:00

Να λινκάρουμε και στο ιστολόι του σχετικά.

#17

2011-08-04 10:47:28+00:00

Πάντως η ετυμολογία του Γαλλικού chantecler είναι από το «chant» τραγούδι αλλά και κελάηδισμα πουλιών και το «cler» καθαρό...
Κάτι σε chantecler = αυτός που τραγουδά καθαρά και αν είναι πετεινός, ως προσωνύμιο, αυτός που κακαρίζει καλά... O περήφανος κόκορας...

#18

2011-08-04 10:52:55+00:00

...o γνωστός le coq gaulois, ανεπίσημο σύμβολο της Γαλλιάς που στα μαλλιαρά λέγεται, βεβαίως βεβαίως, Chanteclair!

#19

2011-08-04 11:43:39+00:00

Καλά έλεγα εγώ, οτι η απάντηση θα μας έρθει απο την Γαλλία...

#20