Επίθημα που σχηματίζει επίθετο από όνομα (συνήθως ουσιαστικό) ή, σπανιότερα, ρήμα, και δηλώνει κατοχή («αυτός που έχει»), χαρακτηρισμό («αυτός που χαρακτηρίζεται από») ή ομοιότητα («αυτός που θυμίζει/μοιάζει με»).
Πολύ συχνό γενικά στα ελληνικά (πιχί αεράτος, καλοσυνάτος, τρεχάτος), ειδικά στην αργκό φαίνεται να είναι πολύ παραγωγικό, κυρίως με τη σημασία της κατοχής. Ειδικότερα στο ουδέτερο γένος, -άτο, χρησιμοποιείται συχνά για σεξουαλικές στάσεις και σχηματίζει ουσιαστικά —για την ακρίβεια, ουσιαστικοποιημένα, πιχί καρεκλάτο (σεξ).
Πρόκειται απ' ότι καταλαβαίνω για τη λατινική κατάληξη -atus, η οποία είχε παρόμοιες σημασίες (πιχί, βαρβάτος < barbatus < barba + -atus, «αυτός που έχει γένια, που δεν είναι θηλυπρεπής»).
Στα παραδείγματα, λέξεις που έχουν ήδη καταγραφεί στο σλανγκ τζι αρ.
αεράτα, αλφάτος, αρχιδάτος, αστεράτος και αστεράτη, γαμάτος, γκλαμουράτος, εντεκαδάτος, ζωνάτο, καραμελογλειφάτο, καρεκλάτος, κομπολογάτη, κονάτο, κουστουμάτος, λαμπάτος, μουράτος, μπουζάτος, παντελονάτος, πιπαράτος, πλακάτος, ποτηράτο, πρεστιζάτος, πυλάτος, σκαφάτος, στεκάτος, σχεσάτο, τζαμάτος, τσιμεντάτος, φουφουλάτη, φραγκάτος, χεράτα
Στάσεις: αυτοκρατορικό κολωνάτο, καρεκλάτο, παντελονάτο, πιγκουινάτο, στριφολαρυγγάτο, συντριβανάτο, τραπεζάτο
Σχηματισμοί πατροπαράδοτοι: βαρβάτος, καραμπινάτος, κοτσανάτος, μελάτος, ποδαράτος, τρεχάτος
Σύγκρινε: τσιμεντάτος
Καμία σχέση: Σαββάτο
13 comments
vikar
Αυτό που μου ξέφυγε είναι η περιληπτική έννοια του -άτο, πάλι ενεργή στην αργκό (δείτε πιχί αδελφάτο, μουνάτο). Έχει κι' αυτή η κατάληξη την ίδια λατινική ρίζα;...
Hank
Γιατί η σλανγκ είναι επιστήμη!
Θυμάμαι το κλασικό τριτοδεσμίτικο αστείο, όταν μάθαμε τα ρηματικά επίθετα σε -τος (αυτός που μπορεί να γίνει κάτι) και -τέος (αυτός που πρέπει να γίνει κάτι), λ.χ. επιτρεπτός, επιτρεπτέος. Διαχωρίζαμε πλέον σε «γαμάτες» γκόμενες και σε «γαματέες», με την ίδια λογική.
vikar
Χμμ... Το αστείο θα έστεκε ως «υπάρχουν δύο είδη γκομενών, οι γαματές κι' οι γαματέες», γιατι η πρώτη κατάληξη δέν είναι -τος αλλα -τός.
[τριτοδεσμίτες... πού μάτι για τη λεπτομέρεια... ... ... ... χμμ... !...]
Ρε σύ, ωραίο το αστείο πάντως!... :-Δ
[πρωτοδεσμίτες... πού μάτι για την ουσία...]
xalikoutis
vik είσαι ακαμάτος, σπεκ!
Vrastaman
+10
Hank
Ήταν σλανγκική αδεία ο αστεϊσμός.
GATZMAN
Συγχαρητήρια Τέλειος!
Σπέκ κι απ' τα κεφαλλονίτικα επώνυμα αλλά και από το αμάξι Αtos
vikar
Όντως ρε Γκάτζ! Μου ξέφυγε καί αυτό, οτι δηλαδή πρόκειται για κεφαλλονίτικη κατάληξη επιθέτων... Αλήθεια, μόνο κεφαλλονίτικη ή επτανησιακή γενικότερα;
Με την ευκαιρία, να δηλώσω οτι ο σκαφάτος του Γκάτζ ήταν ουσιαστικά και η έμπνευση του παρόντος --διαβάστε και θα καταλάβετε.
Θα μας διαφωτίσει τελικά κανένας λατινομαθής στην ερώτησή μου παραπάνω; Η βιαστική άγρα που έκανα χθές σχετικά στο διαδίκτυο δέν βόηθησε.
Hank
Πάντως το κεφαλοννίτικο -ατος σίγουρα προέρχεται από Ενετοκρατία- Ιταλοκρατία. Ίσως και το πελοποννησιακό όπουλος, αλλά γι' αυτό δεν είμαι σίγουρος. Οι μόνοι Ελληνάρες είναι οι Πόντιοι -ιδης, πρώτα απ' όλους, και μετά οι Κύπριοι -ου και οι Κρητικοί -άκης.
GATZMAN
Για το πελοποννησιακό -όπουλος, αυτό που ξέρω είναι πως σημαίνει το παιδί του τάδε, το μικρό(όπουλο) του τάδε. (π.χ:Ηλιόπουλος, το παιδί του Ηλία, Παπαδόπουλος το παιδί του παπά).Υπάρχει όμως και το μικρασιάτικο -όπουλος, στο οποίο προσάπτεται ιδιότητα(π.χ:Αρχοντόπουλος)
Hank
Έτσι! Το όπουλος είναι λατινισμός μέσω Βυζαντίου/Ρωμανίας, ήδη στο έπος του Διγενή υπάρχουν διάφοροι όπουλοι, ενώ το άτος είναι λατινισμός μέσω Ενετών.
GATZMAN
Πολύ καλή πληροφορία, ω Χάνκε!
GATZMAN
Χάνκος=Χαν+κος=Ο κύριος Χάν