Definitions by vikar (308)
Showing 31-40 from 308

Ακόμη να γυρνάει, εννοείται «το τσιγάρο στην παρέα».

Από τις πιο κλασικές μπαφοκουβέντες, απευθύνεται σε άτομα που απ' τη χασισολογοδιάρροια, τη μαστούρα, ή απλά από κουτοπονηριά, κροκοδειλιάζουν, καβατζώνουν το τσιγάρο και δεν το περνάνε στον επόμενο, ως είθισται, μέσα σε εύλογο χρονικό διάστημα.

Η φράση είναι τόσο διαδομένη που θα την ακούσεις συχνά και μακριά από χασίσια, μεταφορικά, σε καταστάσεις που κάποιος διεκδικεί ετσιθελικά τη μερίδα του λέοντος.

Πρόσωπο με πρόσωπο, ενώπιον, μπροστά, ακριβώς απέναντι, φάτσα κάρτα, καρσί.

Νεόκοπη σχετικά φράση (ενδεικτικά, στο γκουγκλ χτυπάει απ' το 2006 και μετά), που αν και υπονοεί «τόσο κοντά ώστε να φτάνεις να στράψεις και χαστούκι», λέγεται βέβαια και μεταφορικά, χωρίς απαραίτητα να αφορά πρόσωπα, ούτε και να προϋποθέτει σωματική εγγύτητα (βλέπε παράδειγμα 4).

Γενικευμένος αργκοτικός σχηματισμός της ενεργητικής στιγμιαίας προστακτικής.

Αναλυσούλα

Καταρχήν, τα ρήματα βήτα συζυγίας, σε -άω/-ώ δηλαδή, σχηματίζουν τυπικά τη στιγμιαία τους προστακτική σε καταλήξεις που έχουν κλασικά κάτι απο σίγμα: γαμάω > γάμησέ τον, βαράω > βάρεσέ τον, ρουφάω > ρούφηξέ τον και λοιπά. Όπως είπαμε κι' εκεί όμως, στην αργκό και καθομιλουμένη είναι η συνεχής προστακτική τους που χρησιμοποιείται κατακόρον με στιγμιαία σημασία: γάμα τον, βάρα τον, ρούφα τον και λοιπά.

Στην άλφα συζυγία τώρα, κάποιες φορές η προστακτική αυτή δικαιολογείται από παράλληλο αργκοτικό, λαϊκό ή και διαλεκτικό τύπο του ρήματος, που το μετατρέπει από άλφα σε βήτα συζυγία (που είναι κι' αυτό αξιόλογο φαινόμενο, αλλά άλλη φορά): σφυρίζω > σφυράω > σφύρα τον (αντί σφύριξέ τον), διαλύω > διαλάω > διάλα τον (αντί διάλυσέ τον). Μεγάλο ατού του σχηματισμού, όπως φαίνεται καθαρά εδώ, είναι ότι προκύπτουν λιγοσύλλαβες λέξεις, που θα 'λεγα ότι τείνουν να προτιμιούνται σε γρήγορη ομιλία.

Υπάρχουν πάντως πάμπολλα παραδείγματα τέτοιων προστακτικών που δε βασίζονται σε παράλληλο τύπο βήτα συζυγίας, μεταξύ των οποίων και τα πασίγνωστα φεύγα (αντί φύγε), έμπα/έβγα (αντί μπες/βγες) και άλλα (δες και παραδείγματα). Εδώ είναι που βλέπει κανείς ότι μάλλον πρόκειται για περιπτώσεις συμμόρφωσης στον πολύ εδραιωμένο σχηματισμό της βήτα συζυγίας, που παίρνει αμπάριζα ό,τι βρίσκει στο διάβα του.

Και δυο παρατηρήσεις

Αξίζει να σημειωθεί ότι ο σχηματισμός κάποιες φορές υποστηρίζεται απ' τ' ότι τα ηχητικά ινδάλματα που προκύπτουν είναι ήδη γνωστά ως θηλυκά ουσιαστικά (που μπορεί να προκύπτουν και απ' τη χρήση της αργκοτικής κατάληξης ουσιαστικού -α): απλώνω > η άπλα > άπλα τον (αντί άπλωσέ τον), γιουχάρω > η γιούχα > γιούχα τον (αντί γιούχαρέ τον), προσβάλλω > η προσβόλα (αντί η προσβολή) > προσβόλα τον (αντί πρόσβαλέ τον), και λοιπά.

Απ' την άλλη όμως υπάρχει και η αντίστροφη επίδραση, η προστακτική σε -α να σχηματίζει ουσιαστικά (πάλι σε -α), είτε ως απαρεμφατική προστακτική: μπαίνω > έμπα > το έμπα, ή αλλιώς: φεύγω > φεύγα > ο φεύγα, σαλτάρω > σάλτα > η σάλτα.

Ακόμη, να θυμίσουμε και συγκεκριμένα παραινετικά και προτρεπτικά επιφωνήματα των ελληνικών, όπως άιντα, γιάλα, γιούργια, τα οποία σε κατάλληλα συμφραζόμενα κάλλιστα μπορούν να υποστηρίξουν το σχηματισμό, με βάση το λεγόμενο νόμο της αναλογίας.

Τα μεγάλα, κατελπίδα και στητά βυζιά.

Εναλλακτικός σχηματισμός της προστακτικής στιγμιαίου ποιού ενέργειας (κάνε κάτι άπαξ), με τον τύπο της προστακτικής συνεχούς ποιού ενέργειας (κάνε κάτι συνεχώς, επανειλημμένα): όπως όταν λέμε σε κάποιον τέλειωνε, εννοώντας όμως «τέλειωσε, τώρα».

Ίσως ένα λεπτό παράδειγμα θόλωσης του μηνύματος, η οποία διέπει την αργκό απ' άκρη σ' άκρη (εδώ λίγες πίπες για αργκό και ασάφεια), ωστόσο πρόκειται για εξαιρετικά εδραιωμένο φαινόμενο που ακούγεται συχνότατα και στην καθομιλουμένη, ειδικά όταν ο τύπος που προκύπτει είναι και συντομότερος: συγκεκριμένα στα ρήματα της βήτα συζυγίας (τα σε -άω/-ώ δηλαδή), παίρνεις -α αντί για τα συνηθισμένα -ησε/-εσε και λοιπά (πιχί, «μίλα ρε», αντί για «μίλησε ρέ»). Πάντως, δέν προκύπτει πάντα συντομότερος τύπος, και εκεί είναι που αναδεικνύεται ο αργκοτικός χαρακτήρας του φαινομένου.

Παγιωμένες προστακτικές τέτοιου τύπου είναι για παράδειγμα οι λέγε αντί πες, έμπαινε αντί μπες (ή έστω μπέκα), κατέβαινε αντί κατέβα, φεύγα αντί φύγε, αλλά και δίνε του, κόλλα το και άλλες.

Τέλος, το ενδιαφέρον με το φαινόμενο αυτό είναι ότι έχει εδραιωθεί τόσο ώστε να ενθαρρύνει απ' ότι φαίνεται και τη γενίκευση της προστακτικής σε -α, παρατήρηση που αξίζει όμως δικό της λήμμα (αλλά δες το τελευταίο παράδειγμα).

Στα δυτικά παραθεσσαλονίκεια, ο αλήτης, ο άσωτος, ο εξώλης και προώλης. Ακόμη ρόγκατσος, ρογκάτσα.

Όσο για την προέλευση, το πιθανότερο λέω είναι να προέρχεται από τα ρουγκάτσια (< ρούγα), ένα σχετικά γνωστό παλιό καρναβαλίστικο έθιμο στη βόρεια και κεντρική ελλάδα, παρότι το συγκεκριμένο δεν ήταν και από τα πιο διονυσιακά ελλαδίτικα έθιμα (δείτε εδώ και αυτό το ωραίο ντοκιμαντεράκι).

Απ' την άλλη, λιγότερο πιθανής σύνδεσης, στα διαλεκτικά δουλγέρικα ρουγκάτσι ήταν ο «τούρκος», όπως μας πληροφορεί ο Τριανταφυλλίδης (στο κειμενάκι του για τις συνθηματικές γλώσσες και κατευθείαν στο χειρόγραφο γλωσσάρι για τα δουλγέρικα ή ντουγραματζίτικα από το Διδυμότειχο).

Τέλος όμως ν' αναφέρω και τα ρόγκια, τα «χωράφια που έχουν ρογκιστεί, δηλαδή καεί και ετοιμαστεί για τη νέα σπορά», όπως μαθαίνω απ' τις «Λέξεις που χάνονται» (2011) του κυρ-Σαράντ, τα οποία τα βρίσκω κοντά στη σημασία του εδώ ορισμού αν μη τι άλλο επηρεασμένος απ' τις τσαϊράδες κατά Χριστιανόπουλο.

(Μουσική) Συγκεκριμένη δακτυλοθεσία, συγχορδίας κυρίως, σε έγχορδο. Καταχρηστικά, μπορεί να σημαίνει και συγχορδία.

Τα πιασίματα είναι μεγάλο θέμα σε όργανα όπως η κιθάρα και το μπουζούκι –και περισσότερο στην κιθάρα, ως όργανο ακομπανιαμέντου απ' τη μια και με περισσότερες χορδές απ' την άλλη– για τον επιπλέον λόγο ότι, για την ίδια συγχορδία (συγκεκριμένα, για την ίδια αναστροφή, στο ίδιο τονικό ύψος), έχεις στη διάθεσή σου διαφορετικά πιασίματα σε διαφορετικές χορδές, άρα και διαφορετικά ηχοχρώματα, πράγμα που δεν συμβαίνει με όργανα όπως το πιάνο (ή τα τύμπανα).

Η εκμετάλλευση αυτής της ιδιομορφίας είναι βέβαια θέμα εμπειρίας ευρύτερης και εμπειρίας πάνω στο εκάστοτε συγκεκριμένο όργανο, είναι όμως και θέμα μουσικού στιλ: χωρίς να διακρίνουμε ματζόρε, μινόρε, έβδομες και λοιπά, στην παρεΐστικη κιθάρα ας πούμε, παραλία κι' έτσι, χρησιμοποιούνται παραδοσιακά τρία βασικά πιασίματα συν λίγα ανοιχτά (δηλαδή, με ανοιχτές χορδές), σε ροκ, με ηλεκτρική συνήθως κιθάρα, έχεις επιπλέον το πιάσιμο με πέμπτες, σε πανκ έχεις μόνον αυτό (δε μετράω το πιάσιμο σε μία χορδή, είπαμε μιλάμε για συγχορδίες...), ενώ σε τζαζ ξερωγώ το πράμα απαιτεί προχωρημένη συνδυαστική για να κάνεις μια καταμέτρηση –που όμως ξεφεύγει από τους σκοπούς του παρόντος σάιτ.

Ο μαλάκας άνθρωπος. Παγιωμένη εκδοχή του υβριστικού μαλάκας, συνήθως επιτατική, κάποιες φορές χιουμοριστική.

Τονισμένο οριστικό άρθρο (ό, ή, τό) που λειτουργεί επιτατικά ως προς το όνομα που ακολουθεί:

Όταν το άρθρο τονίζεται, δίνεται έμφαση στο ότι πρόκειται, ακριβώς, για οριστικό άρθρο: όταν μιλάμε για τό γκομενάκι, δε μιλάμε για όποιο κι' όποιο γκομενάκι, ούτε καν για το συγκεκριμένο γκομενάκι για το οποίο έτυχε να μιλάμε τις προάλλες, όχι: εδώ μιλάμε για το ένα και μοναδικό γκομενάκι, για το γκομενάκι του γκομενακιού, ώ γκομενάκι ένα πράμα.

Το τονισμένο οριστικό άρθρο αντικαθιστά λοιπόν τη χρήση επιθέτου (κατά κανόνα σε υπερθετικό βαθμό) που θα προσδιόριζε επιτατικά το όνομα. Ταυτόσημη είναι η έκφραση (όνομα) με (το πρώτο γράμμα) κεφαλαίο, πιχί

Ορθογραφικά

Η χρήση τόνου για την απόδοση αυτού του φαινομένου ξεπερνά τη σχολική ορθογραφία, αποτελώντας έκφανση του λεγόμενου δυναμικού τονισμού (γράφε τόνο εκεί που τονίζεις μιλώντας).

Ως γνωστόν, στο καθεστώς της κρατικής, σχολικής ορθογραφίας –που για πολλούς λόγους εφαρμόζεται παραδοσιακά και σε μη κρατικά περιβάλλοντα, όπως καληώρα στο μη κυβερνητικό αυτό σάιτ–, ο τονισμός των μονοσύλλαβων, εκτός από κάποια ερωτηματικά, απαγορεύεται. Για να αποδώσει κανείς ένα τονισμένο οριστικό στα πλαίσια αυτής, αναγκάζεται να καταφύγει σε τυπογραφική έμφαση, συχνά οφθαλμορρυπαντική.

Έτσι, η φράση «όχι απλά ''μαλάκας'', ό μαλάκας», μπορεί να γραφτεί:

• όχι απλά «μαλάκας», Ο μαλάκας,
• όχι απλά «μαλάκας», ο μαλάκας,
• όχι απλά «μαλάκας», ο μαλάκας,
• με συνδυασμούς: όχι απλά «μαλάκας», Ο μαλάκας,
• ή και αλλιώς –ο αγαπητός Γκάτζ ας πούμε θα 'γραφε «όχι απλά ''μαλάκας'', ο... μαλάκας».

Λίγες πίπες: αργκό και έμφαση

Πλάι στα λοιπά στοιχεία της αργκό, που αναμένουν κατελπίδαν προσδιορισμό, τα οποία τη διαφοροποιούν από την τυπική γλώσσα –αν και εδώ όχι τόσο από την καθομιλουμένη– μπορούμε να αναγνωρίσουμε την αυξημένη ανοχή στην έμφαση.

Όπως και στην περίπτωση της ασάφειας, φαίνεται ότι η λειτουργία της έμφασης και της επίτασης, σε αντίθεση με την τυπική γλώσσα, περνάει πολλές φορές στο χάρντγουερ της γλώσσας, δηλαδή στη γραμματική και τη σύνταξη, με έναν ευρέως παγιωμένο, και άρα καθόλου αντχόκ τρόπο.

Στην καθομιλουμένη και την αργκό έχει κανείς, μεταξύ άλλων, τα εξής στη διάθεσή του:

• γενική της έμφασης,
• έμφαση με έψιλον κεφαλαίο,
• ο ορισμός της έμφασης,
• τον Μίστερ Έμφαση,
• τα κλισέ επιτατικά (κάτι ψέλλισα γι' αυτά εκειπέρα),
• τελευταία την έμφαση τελεία com,
• φωνολογική έμφαση (πιχί μπούστης αντί για πούστης),
• την έμφαση την ίδια
• και επίσης το τονισμένο οριστικό άρθρο του παρόντος λήμματος.

Η εμφάνιση και παγίωση τέτοιων συντακτικών μηχανισμών που δηλώνουν έμφαση οπωσδήποτε σχετίζονται και με το φαινόμενο της απώλειας σημασιολογικού φορτίου στην αργκό (βλέπε σχόλια τζόνι μπλάκ στο τζαστ): φαίνεται πως στον ομιλητή της αργκό, προκειμένου να διατυπώσει μία κρίση ως θετική ή αρνητική, δεν αρκούν τα τυπικά γραμματικά εργαλεία (όπως για παράδειγμα οι βαθμοί των επιθέτων ή η χρήση προσδιοριστικών επιρρημάτων), αλλά είναι αισθητή η ανάγκη για ακόμη πειστικότερη διατύπωση, η οποία πολλές φορές οδηγεί αναπόφευκτα στην παραβίαση των τυπικών γραμματικών κανόνων.

Ακολουθεί πενιχρή άγρα παραδειγμάτων απ' το διαδίκτυο (δύσκολο το συγκεκριμένο γκουγκλάρισμα, αν βρεθούν καναδυό ακόμα παραδειγματάκια θα μπουν στην πορεία).

Κουβέντα που εκφράζει ότι ο κόσμος είναι μικρός, με την έννοια ότι δύο τυχαία πρόσωπα σε ένα κοινωνικό δίκτυο συνδέονται είτε άμεσα, είτε μέσω λίγων άλλων προσώπων, όπως δυο γόπες ακουμπάν μέσα σε ξέχειλο τασάκι –φαινόμενο παράδοξο δεδομένου του μεγάλου συνήθως μεγέθους του δικτύου.

Η έκφραση, ταυτόσημη με την κλασική μικρός που 'ν' ο κόσμος, απεικονίζει και την τριβή του έλληνα με το κάπνισμα, σε καιρούς κατά τ' άλλα ανελέητα αποστειρωτικούς.

Λίγες πίπες για σπασίκλες

Το φαινόμενο τασάκι ο κόσμος, λέγεται και έξι βαθμοί διαχωρισμού (απευθείας απόδοση του αγγλικού six degrees of separation), που μπορεί ν' ακουστεί και ως «φαινόμενο Κέβιν Μπέικον»: στο δίκτυο των ηθοποιών του Χόλιγουντ, πες ότι ο ηθοποιός άλφα που έχει παίξει σε ταινία με τον Κέβιν Μπέικον έχει βαθμό 1, ο ηθοποιός βήτα που έχει παίξει με τον άλφα έχει βαθμό 2, ο γάμμα πού 'χει παίξει με τον βήτα έχει βαθμό 3, και ούτ' ο καφετζής· το φαινόμενο Κέβιν Μπέικον είναι ότι κάθε ηθοποιός του Χόλιγουντ έχει βαθμό το πολύ 6.

Το φαινόμενο, όπως διαβάζω στην αγγλική Γουικιπίντια, θεματοποιήθηκε για πρώτη φορά στις αρχές του εικοστού αιώνα ώσπου εξετάστηκε πειραματικά από το Στάνλεϊ Μίλγκραμ* στα τέλη της δεκαετίας του Εξήντα. Για τα πιο μοντέρνα μαθηματικά που έχω υπόψη να εξηγούν το φαινόμενο μπορείτε να την ψάξετε με τα λεγόμενα δίκτυα μικρού κόσμου.

• Είναι ο ίδιος που έκανε και το γνωστό πείραμα για την υπακοή σε φορείς εξουσίας, δείτε γουικιπίντια και ιατροπίντια.