Tagged definitions (13)
Showing 1-10 from 13

Τρομοκρατούμαι, αιφνιδιάζομαι στην ποικιλία της Λευκάδας και της Κεφαλονιάς, ιταλικής προέλευσης.

Σημαίνει αλήθεια, τω όντι στην ποικιλία των νησιών του Ιονίου.

Στην ποικιλία της Κέρκυρας είναι ένα είδος μικρού καπονιού, που θεωρείτο το «ψάρι του φτωχού», ήταν πολύ φθηνό γιατί έχει πολλά αγκάθια. Πιθανώς από το ιταλικό -βενετικό capone.

Στην ποικιλία της Κέρκυρας είναι "το ψάρι «χριστόψαρο» (zeus faber). Επειδή έχει δύο σκούρες κηλίδες στις πλευρές του, ο ελληνικός θρύλος λέει ότι το είχε πιάσει ο Χριστός και άφησε τα αποτυπώματά του. Για τους Κερκυραίους, λόγω δυτικών επιρροών, το είχε πιάσει ο άγιος Πέτρος. Από το ιταλ.«San Pierro», «άγιος Πέτρος»". (Δες).

Πάμε γι' άλλα, όρος χαρτοπαικτικός. Όταν το φύλλο δεν είναι καλό, το "Αμόντε" δηλώνει την πρόθεση του παίκτη ή των παικτών που το λένε

να χαλαστεί το κόλπο (η χαρτωσιά) και να ξαναμοιραστεί φύλλο. Προέρχεται από την ιταλική ιδιωματική έκφραση a monte (στο βουνό) που σημαίνει ατύχησα, καταστράφηκα. Στα Επτάνησα δηλώνει συνήθως τη ματαιότητα, το ανώφελο ενός πράγματος ή κατάστασης.

συνεικάζω / σοπορτάρω / νταγιαντώ

Αυτές οι τρεις λέξεις, πέρα από την εννοιολογική εγγύτητα των δύο τελευταίων, φαίνονται να μη σχετίζονται μεταξύ τους. Για μένα όμως, εκτός του ότι ανήκουν στη ντοπιολαλιά της Κύθνου και τις άκουγα από τη γιαγιά μου από μικρό παιδί, απεικονίζουν ανάγλυφα την ιστορία των περισσοτέρων νησιών του Αιγαίου, κατά την τελευταία χιλιετία.

Το συνεικάζω σημαίνει σχηματίζω, συνθέτω στο μυαλό μου την εικόνα κάποιου προσώπου, αντικειμένου, γεγονότος κλπ.

Η ετυμολογία προφανής: συν+εικάζω (με την έννοια του εικονίζω και όχι του πιθανολογώ).

Το σοπορτάρω σημαίνει αντέχω, υπομένω, αποδέχομαι.

Η ετυμολογία από το ιταλικό sopportare , με την ίδια έννοια.

Οι τρεις αιώνες (13ος-16ος) «δυτικής» (ενετοί, γενουάτες, καταλανοί κ.ά.) κυριαρχίας στο Αιγαίο άφησαν τα σημάδια τους, μεταξύ άλλων, και στη γλώσσα. Βέβαια στα μικρότερα νησιά, όπως η Κύθνος, υπήρξε σχετικά γρήγορη αφομοίωση του «δυτικού» στοιχείου. Έτσι γύρω στο 1700, όταν o Tournefort επισκέφθηκε το νησί δεν υπήρχε κανένας καθολικός.

Το νταγιαντώ ή νταγιαντίζω έχει την ίδια έννοια με το σοπορτάρω δηλ. αντέχω, υπομένω, αποδέχομαι.

H ετυμολογία από το τουρκικό dayanmak, με την ίδια έννοια.

To νταγιαντώ ή νταγιαντίζω είναι ευρύτερα διαδεδομένο στον ελληνικό χώρο, όπως αποδεικνύεται από αρκετά τραγούδια, παραδοσιακά

ή μη

Οι επόμενοι τρεις αιώνες (16ος-19ος) της οθωμανικής κυριαρχίας, άφησαν κι αυτοί τα σημάδια τους στη γλώσσα, παρά το γεγονός ότι η Κύθνος (όπως τα περισσότερα μικρά νησιά δεν εποικίστηκαν από τους Οθωμανούς, επειδή θεωρήθηκαν ανασφαλή γι' αυτούς, λόγω της πειρατείας. Έτσι στο διάστημα αυτό υπήρξε μια ιδιόμορφη «συγκυριαρχία» των νησιών αυτών: Από τα μέσα της Άνοιξης (όταν έβγαινε ο οθωμανικός στόλος από τα Δαρδανέλια) μέχρι της αρχές του φθινοπώρου (που επέστρεφε) ολόκληρο το Αιγαίο ήταν υπό την κυριαρχία των Οθωμανών. Τον υπόλοιπο μισό χρόνο αλώνιζαν διάφοροι, δυτικοί κυρίως, κουρσάροι. Μερικοί μάλιστα, ήταν μόνιμα εγκατεστημένοι με τις οικογένειές τους, σε διάφορα νησιά. Χαρακτηριστικό παράδειγμα το (ερειπωμένο σήμερα) τμήμα τις χώρας της Κιμώλου, με τα οικόσημα στις προσόψεις των σπιτιών.

Με βάση τα προηγηθέντα, μπορούμε να ισχυριστούμε ότι οι επιδράσεις από την τουρκική γλώσσα στα νησιά αυτά ήταν έμμεσες και οφείλονταν στην επικοινωνία που είχαν με άλλες περιοχές της, τότε, αυτοκρατορίας, όπου η παρουσία της τουρκικής ήταν πιο έντονη. Δεν πρέπει επίσης να μας διαφεύγει το γεγονός ότι, μετά τη δημιουργία του Ελληνικού Κράτους και μέχρι το 1922, υπήρχε διαρκής επαφή και επικοινωνία των, υπό ελληνική κυριαρχία, νησιών, με αυτά, που παρέμεναν υπό τουρκική και με τα μικρασιατικά παράλια.

Παρ' όλα αυτά όμως, η ελληνική γλώσσα παρέμεινε βαθιά ριζωμένη, διατηρώντας «λόγιες» μορφές, όπως το «συνεικάζω», ακόμα και σε ανθρώπους χωρίς γραμματικές γνώσεις (η γιαγιά μου πήγε μέχρι τη δευτέρα δημοτικού).

Κατσαμπούνα είναι μια κυπριακή λέξη που σημαίνει κάτι σαν καραμούζα ή σφυρίχτρα ή κόρνα. Γενικά χρησιμοποιείται για οποιοδήποτε θορυβοποιό «πνευστό» ή άλλο αντικείμενο, τ. βουβουζέλα, που ξεσηκώνει τον κόσμο για σκοπούς οργιαστικούς, διονυσιακούς ή απλώς καγκουροειδείς. Επίσης μεταφορικά μπορεί να χρησιμοποιηθεί και για άλλους ενοχλητικούς οξείς θορύβους, λ.χ. για το κλάμα ενός μωρού ή για θορύβους παραγόμενους από ποικίλα μπλιμπλίκια. Κατσαμπούνα ονομάζεται επίσης και η μαντούρα που είναι ένα απλούστατο παιδικό παιχνίδι με λίγες τρύπες.

Εδώ βρίσκουμε την άποψη ότι η κατσαμπούνα προέρχεται από την τσαμπούνα, αν και το αρχικό κα- είναι δυσεξήγητο. Η τσαμπούνα είναι «νεοελληνικό λαϊκό πνευστό, με δύο αυλούς και ασκό» που παίζεται στα νησιά του Αιγαίου και «στα μάτια του αμύητου δεν ξεχωρίζει από την γκάιντα». Η γενική ονομασία που περιλαμβάνει τόσο την τσαμπούνα όσο και την γκάιντα είναι άσκαυλος. Περαιτέρω η ονομασία τσαμπούνα «προέρχεται από το ιταλικό zampogna (τσαμπόνια)», που είναι ένας παρόμοιος άσκαυλος. Η ιταλική λέξη zampogna θεωρείται εδώ ότι ετυμολογείται από τη λατινική λέξη symphonia, δηλαδή εντέλει από την ελληνική συμφωνία, άρα πρόκειται για αντιδάνειο. «Το νόημα του όρου είναι προφανώς ότι δύο ή περισσότεροι αυλοί (στα ιταλικά όργανα είναι συνήθως τέσσερις) ηχούν ταυτόχρονα» και όχι μόνοι τους. Πνευστά με παρόμοιες ονομασίες βρίσκουμε στη Γεωργία (chiboni) και στη Ρουμανία (cimpoї).

Βλέπουμε, λοιπόν, μια μετατόπιση σημασίας από ένα πνευστό μουσικό όργανο σε ένα ευτελές θορυβοποιό αντικείμενο, που είναι όμως συνηθισμένη, αφού και η λέξη κόρνα ακόμη προέρχεται από το κόρνο, δηλαδή το πνευστό μουσικό όργανο κέρας. Η ευτέλεια της κατσαμπούνας φαίνεται και στην κυπριακή παροιμία: Έχουν τον πορτίν τζι’ αλώνιν κατσαμπούνα τζαι βελόνι. Δηλαδή έχουν για το πρόσωπο τόση εκτίμηση, όση αξία έχουν τα ευτελή αντικείμενα κατσαμπούνα και βελόνι (δες εδώ).

Πάσα (Δ.Π.): Ο Άλλος.

Τα στιβάνια είναι οι μπότες που φορούν παραδοσιακά οι Κρητικοί. Τη λέξη δεν την βρήκα πουθενά σε ηλεκτρονικό λεξικό, γι' αυτό και τη χώνω εδώ, καθότι είναι πολυ-ακουσμένη και της αξίζει. Παρόλ' αυτά, πολλοί έλληνες την αγνοούν ή νομίζουν ότι πρόκειται για την κρητική βράκα. Άρα καιρός να βάλουμε τα πράματα στη θέση τους...

Πιθανολογώ ότι προέρχεται από την ιταλική λέξη Stivale, που πρόκειται για το ίδιο ακριβώς στυλ μπότας, το οποίο μάλιστα χαρακτηρίζεται ως ιταλικό. Διόλου απίθανο, καθότι από το νησί πέρασαν κι έκατσαν οι Ενετοί, ως γνωστόν.

Να πω κι ότι και η γερμανική λέξη για αυτόν τον τύπο μπότας προέρχεται από κει: stiefel και stival. Δείτε και τη φωτό στο προτελευταίο.

Η μπουκιά. Το άκουσα από Βόλο μεριά, αλλά το εντόπισα και εδώ και λέγεται και στην Κρήτη, για το κομμάτι ψωμί. Τέλος, παίζει πολύ στα Επτάνησα, στη Χίο, τεσπα παντού.

Επίσης είναι παραδοσιακό φαγητό της Νισύρου (παρ. 1).

Η διαβολή. Τα λόγια. Οι τσίτες, αλλιώτικα.

Μεταφορικά, από το λατινικό focus και manus, δηλαδή τη φωτιά που ανάβει με τα χέρια, με προσάναμμα, κατά λάθος εξεπίτηδες, από κάποιο καλόπαιδο, στο μυαλό του οποίου το αποτέλεσμα της ενέργειας επιφέρει ρίγη συγκινήσεων, είτε λόγω του αναμενόμενου οφέλους, είτε απλώς για πλάκα.

Προϊόν μεσογειακό, κάτι σαν την ελιά, τη ρίγανη, το σκόρδο, λίαν εύχρηστο ως άρτυμα ανιαρής και μονότονης καθημερινότητας σε μικροπεριβάλλοντα επαρχίας, γραφείου, γειτονιάς, σχολείου, δημ. υπηρεσίας κουτουλού, όπου δηλαδή το πήξιμο είναι προεξάρχον στοιχείο της ψυχικής καταστάσεως του υποκειμένου.

Όχι πως στα Βόρεια δηλαδή δεν απαντούν τα μαναφούκια, ο Μπράιαν όμως ο Άγγλος μεταφραστής, δεν ανάβει τόσο εύκολα λόγω φλέγματος, ο δε Φριτς εκφράζει μια λεκτική απαξίωση για την όλη φάση.

Σε αντίθεση με τη φωτιά που ανάβει τυχαία από κεραυνό, έκρηξη ηφαιστείου, ντηζελομηχανής, η επί τη θέα συγκεκριμένου αντιπροσώπου του ωραίου φύλου και προκαλεί επιθυμίες τ. παναφύ ή βαλσίματος, η διαβολή ως έργον του οξαποδώ καταλήγει σε μπουκέτο, πιάσιμο μαλλί με μαλλί, κλωτσοπατινάδα, μπούφλες και τέτοια τρυφερά.

Η λέξη χρησιμοποιείται στην Καρδίτσα και στις Β. Σποράδες. Το πώς πήδηξε το Ιόνιο και την Πίνδο και κατέληξε στο Αιγαίο, δεν είναι ξεκάθαρο.

Ο Παπαδιαμάντης την χρησιμοποιεί αρκετά, εξ ου και το παράδειγμα.