Tagged definitions (774)
Showing 41-50 from 774

Ο μισθός που παίρνει κάποιος που δουλεύει νύχτα, εφόσον υπάρχει και το μεροκάματο. Το νυχτοκάματο αναφέρεται σε νυχτερινή βάρδια, και γενικότερα για επαγγέλματα που ασκούνται τη νύχτα, όπως για παράδειγμα οι πουτάνες.

Μια κι έξω, μπιγκ, τσακ-μπαμ, σε ντετέ.

παλιότερο: μπαμ-μπαμ (=τσάκα-τσάκα)

νεότερο: στο μπαμ

επιτακτικό: στο μπαμ-μπαμ.

~~~~~

Επίσης η λέξη μπαμ δηλώνει και ρυθμό: την θέση, όχι την άρση και είναι αντίστοιχη του «ταμ».

Κρυφτούλι για ναζάκια. Πειραχτικό ζουζουνίστικο παιχνιδάκι - το γνωστό διεθνές «κούκου - τζα!».

Η παιδική - και όχι μόνο - ατάκα «σου την έσκασα», εξ ου και το σκασάκια, αντίστοιχη της «σου την έφερα» σημαίνει σε κορόιδεψα, αλλά με διάθεση να παίξω. Στόχος μου είναι να σε πειράξω γλυκά κι αγαπησιάρικα, ώστε στο τέλος να γελάσουμε και οι δύο μαζί και όχι να σε βλάψω πραγματικά (Παράδειγμα 1).

Από την άλλη μεριά, σκασάκια μπορεί να σου κάνω για να σου μπω στο μάτι, να σου σπάσω τ' αρχίδια να γουστάρω, έτσι για τη φάση - εκνευριστικόν έως εξοργιστικόν (λοιπά παραδείγματα).

Σου κάνω σκασάκια στη γλώσσα των ενηλίκων ενέχει έναν παλιμπαιδισμό που παίζει να είναι χαριτωμένος ή αντιθέτως εντελώς γελοίος, όπως κάθε αστείο με το οποίο δε γελάει κανείς.

Ἔτσι λέγεται ὁ κασμὰς (τὸ σκαπτικὸ ἐργαλεῖο) στὴ ΒΔ Κρήτη.

Ἐπειδὴ στὴν αὐτὴ περιοχὴ ὀνομάζεται μπίκα ἡ μύτη (ἀνατ., ἀλλὰ καὶ κάθε αἰχμηρὴ διαμόρφωσι), συνάγω ὅτι ἡ ἐτυμολογικὴ προέλευσι πρέπει νὰ εἶναι ἰταλ. becco (ἀγγλ. beak)>μπίκα=μύτη>μπίκος=κασμάς (προφ. διότι εἶναι μυτερός).

Θεωρῶ ἐπίσης ὅτι δὲν ὑφίσταται ἐτυμολογικὴ σχέσις μὲ τὸν μπί(ῆ)κο=ταῦρο, μιᾶς καὶ ἡ προσφερθεῖσα ὑπὸ ΜΧΣ ἀνάλυσις ἦτο πλέον ἢ πειστική.

Η έκφραση είναι παλιά και ήδη καταγεγραμμένη στο ΛΚΝ, αλλά σκέφτηκα ότι είναι πολύ καλή για να μείνει στα αζήτητα και επί πλέον δεν ξέρουμε από πού και γιατί προέρχεται, γι΄αυτό και την καταχωρίζω εδώ.

Καμπανιά είναι ο πειρακτικός υπαινιγμός, η σπόντα. Η έκφραση είναι: πετάω καμπανιά = πετάω σπόντα.

Εμένα μου θυμίζει κάπως το τούβλο (βλ. δικό μου ορισμό), δηλαδή την κοτσάνα.

Χαρακτηριστικό γνώρισμα, κυρίως του προσώπου.

Γουναρικά από τσιντσιλά και μινκ.

Συνήθως, από παραφθορά, το χρησιμοποιούμε για να δηλώσουμε τα περιττά ψιλολόγια. Παλαιότερα όμως ήταν εμπορεύματα των γυρολόγων (καπέλα, γάντια κ.λπ. από τσίντσιλι - μίντσιλι).

Συνήθης έκφραση που πρέπει να μελετηθεί μαζί με την έκφραση που αναλύθηκε στο λήμμα στο χωριό μου, η οποία έχει συνήθως την μορφή «αυτό στο χωριό μου το λένε x».

Στην περίπτωση που απασχολεί τον παρόντα ορισμό (ο αναγνώστης καλείται να δει εξαρχής τα παραδείγματα για να γίνει αμέσως αντιληπτό περί τίνος πρόκειται) συμβαίνει το εξής: προηγείται μια πολύ εντυπωσιακή έκφραση και έπεται ως συμπλήρωμα το «που λένε και στο χωριό μου». Η εντυπωσιακή έκφραση έχει ένα ή και τα δύο από τα παρακάτω χαρακτηριστικά: α) είναι σε ξένη γλώσσα, β) ανήκει σε κάποιο ιδίωμα είτε τεχνικό- επαγγελματικό, τ. jargon, είτε ελιτίστικο-κουλτουριάρικο, είτε σε ξύλινη γλώσσα.

Με το συμπλήρωμα «που λένε και στο χωριό μου», ο ομιλητής πετυχαίνει καταρχήν μια ειρωνεία, αφού το εντυπωσιακό και εκλεπτυσμένο που έχει πει έρχεται σε αντίθεση με τον αγροίκο λόγο που υποθέτουμε ότι χειρίζονται σε ένα χωριό.

Περαιτέρω μπορούμε να κάνουμε διάφορες ερμηνευτικές προσπελάσεις για τους λόγους που χρησιμοποιείται η έκφραση, πέρα από την προφανή ειρωνεία:

1. Ο ομιλητής επιχειρεί μια captationem benevolentiae (που λένε και στο χωριό μου). Δηλαδή πρώτα εντυπωσιάζει τον ακροατή με την ψαγμενιά που λέει, αλλά επειδή υπάρχει ο κίνδυνος να προκαλέσει χλεύη και φθόνο αν η έκφραση φανεί υπερβολικά πομπώδης και εκτός συμφραζομένωνε, επικαλείται το χωριό του εν είδει ταπεινοσχημίας, ώστε να κερδίσει ταυτόχρονα πέρα από τον εντυπωσιασμό και την συμπάθεια του ακροατή, όπως συμπαθούμε κάποιον που μιλάει ένα χωριάτικο τοπικό ιδίωμα. Αυτή παρεμπιπτόντως ήταν και η αρχική σημασία της ειρωνείας (λ.χ. της ειρωνείας του Σωκράτους) στην δημοκρατική αρχαία Αθήνα, όπου κάποιος καλείτο ταυτόχρονα να εντυπωσιάσει τον αθηναϊκό δήμο, αλλά και να τον κολακεύσει βάζοντάς τον σε ανώτερη θέση από τον ίδιο, ώστε να μην πάθει ζημιά από την ζήλια του. Οπότε η έκφραση λειτουργεί σαν ένα μετά συγχωρήσεως, με το συμπάθιο, ήτοι «συμπαθάτε με που είμαι ανώτερος από εσάς, μην μου κρατάτε κακία».

2. Μπορεί να συμβαίνει και κάτι διαφορετικό έως αντίστροφο. Εφόσον την έκφραση την λέει ένας εκ γενετής Αθηνέζος ή άλλος πρωτευουσιάνος ή αλλοτριωμένη νεολέρα που δεν έχει καμία ρίζα τοπικής κοινότητας να επικαλεστεί, τότε μπορεί να σημαίνει μια πανηγυρική διεκδίκηση απεδαφικοποίησης (deterritorialization που λένε και στο χωριό μου). Δηλαδή παραδέχομαι ότι είμαι εκκρεμής χωρίς χωριό, αλλά επιλέγω δίκην φαντασιακής αυτοθέσμισης να κάνω χωριό μου μια απεδαφικοποιημένη κοινότητα. Λ.χ. τον αγγλικό / αμερικάνικο / γαλλικό / γερμανικό πολιτισμό του οποίου χρησιμοποιώ εκφράσεις σαν να ανήκω οργανικά σε αυτόν, ή μια επαγγελματική κοινότητα, μια κοινότητα πνεύματος. Όλα αυτά είναι πολύ συνήθη στην εποχή του Διαδικτύου, όπου μπορούμε να ανήκουμε σε άυλους τόπους, θα λέγαμε σε ιδεατά χωριά. Σε αυτήν την περίπτωση πανηγυρίζω ότι έχω υπεραναπληρώσει την έλλειψη χωριού και παράδοσης με μια φαντασιακή ταυτότητα στην οποία έχω εισέλθει ως οιονεί συγχωριανός.

3. Μπορεί να υπάρχει ένα παίγνιο μεταξύ μερικότητας και καθολικότητας, το οποίο αναλύεται και στο λήμμα στο χωριό μου. Δηλαδή ενώ όταν αναφέρομαι στο χωριό μου περιμένουμε ότι θα πω κάτι μερικό-τοπικιστικό, εγώ αντιθέτως λέω κάτι καθολικό, οπότε κάνω τον συνομιλητή μου να προβληματιστεί. Και εδώ έχουμε ταπεινόλογη ειρωνεία για να αδράξω την καλή διάθεση του συνομιλητή. Δηλαδή δεν του την λέω κατευθείαν ότι αυτό που λέω έχει καθολική ισχύ, αλλά διά μαιευτικής τον βάζω μόνο του να σκεφτεί μήπως αυτό που λένε στο χωριό μου ισχύει και στην περίπτωσή του.

Ωστόσο νομίζω ότι πρέπει να διακρίνουμε τις δύο εκφράσεις. Όταν λέμε «στο χωριό μου αυτό το λένε x», τότε η έμφαση είναι όντως στο ότι αυτή η αξιολόγηση έχει καθολική σημασία, οπότε καταγγέλουμε εμμέσως πλην σαφώς τον συνομιλητή. Όταν λέω «x που λένε και στο χωριό μου», τότε η έμφαση είναι στο ότι είπα κάτι πολύ έξυπνο, και το χωριό είναι απλώς δευτερεύουσα συμπληρωματική ταπεινολογία.

Παρά την διαφορά, όμως, υπάρχει και στην δεύτερη αυτή περίπτωση που εξετάζουμε εδώ το παιχνίδι μερικότητας και καθολικότητας. Ακόμα και αν χρησιμοποιήσω μια δύσκολη βαρύγδουπη έκφραση θα υπαινιχθώ με αυτόν τον τρόπο εμμέσως ότι ο συνομιλητής θα έπρεπε να την ξέρει γιατί αυτή έχει καθολική αξία. Κι αν δεν την ξέρει είναι βλάκας.

Εδώ παίζει και η επίκληση στην διαφορά μεταξύ της σοφίας του χωριού και του νεοπλουτισμού του πρωτευουσιάνου. Δηλαδή θεωρούμε ότι το χωριό έχει μια βαθύτερη σοφία, στην οποία δεν υπάρχει άμεση πρόσβαση και ο πρωτευουσιάνος μπορεί από επιφανειακότητα και νεοπλουτίστικη καφρίλα να αδιαφορήσει για αυτήν. Οπότε κατά παρόμοιο τρόπο, ο συνομιλητής δεν πρέπει να αδιαφορήσει για την σοφία που είπα, ακόμη κι αν είναι δύσκολο να μετάσχει σε αυτήν, γιατί σε τελική ανάλυση (θα έπρεπε να) τον αφορά.

Τέλος, να παρατηρήσω ότι τα όρια μεταξύ των δύο αυτών εκφράσεων «αυτό στο χωριό μου το λένε x» και «x που λένε και στο χωριό μου» δεν είναι στεγανά, και ενίοτε η δεύτερη έκφραση λέγεται με την ίδια σημασία, όπως η πρώτη, καθώς στο παράδειγμα 4, ενώ και το αντίστροφο μπορεί να συμβεί. Εξάλλου είναι προφανές ότι η αφετηρία των δυο εκφράσεων είναι κοινή, δηλαδή κάποιο γνωμικό χωριάτικης σοφίας, όπως στο παράδειγμα 1. Αυτή η αφετηρία είναι που τρέπεται στη συνέχεια με δύο διαφορετικούς τρόπους, είτε με το να αντικαταστήσουμε την χωριάτικη σοφία από μια κοινοτοπία, για να καταγγείλουμε τον συνομιλητή (λ.χ. αυτό στο χωριό μου το λένε κακογουστιά), είτε με μία επιτηδευμένη ελιτίστικη σοφία (όπως στα παραδείγματα 3).

Ο σύντομος τρόπος να πεις το σαπάνω / σακάτω που θα πει ίσια προς τα πάνω / κάτω.

Συνήθως χρησιμοποιείται σε χωριά που είναι χτισμένα σε πλαγιές βουνών για να προσδιορίσεις προς τα πού θα κινηθείς.

Κατά την ίδια λογική τα σαπέρα, σακείθε, σαδώθε, που συνοδεύονται αναγκαστικά με γνέψιμο που δείχνει τη κατεύθυνση.

Παλιάς κοπής έκφραση που εκτοξεύεται ειρωνικά ή υποτιμητικά με ύφος αγανακτισμένο, απαισιόδοξο ή και ρητορικά ερωτηματικό για να την πούμε σε κάποιον ασυνείδητο γραψαρχίδα ή τέσπα σε κάποιον που δεν λειτουργεί σωστά σε κοινωνικό επίπεδο, που η νοοτροπία του είναι της ελάσσονος προσπάθειας, που δεν αναλαμβάνει τις ευθύνες του, που πουλάει τρελίτσα, που επιμένει σε αντιλήψεις παρωχημένες, που θα προτιμήσει το άμεσο μικροκέρδος καταστρέφοντας, από το μακροπρόθεσμο που απαιτεί δημιουργικότητα με προσωπικό κόπο.

Δεν περιμένει απάντηση αφού σκοπό έχει να θίξει αυτό που πέθανε όταν γεννήθηκε το συγνώμη, απηχώντας ένα υποτιθέμενο εθνικό απωθημένο – στόχο (αφού Πόλη, η Κωνσταντινούπολη) που όσοι το διατηρούν θεωρούνται πλέον ή ανεδαφικά ρομαντικοί ή τελειωμένοι εθνικιστές επιβεβαιώνοντας ταυτόχρονα μια πανθομολογούμενη διηνεκή εθνική ανεπάρκεια για καθετί ουσιαστικό, ακόμη κι αν είναι άσχετο με μεγάλες ιδέες.

Μπορεί να παίξει παντού –αφορμές δεν λείπουν άλλωστε- αλλά ταιριάζει πολύ σε στρατώνες όταν απευθύνεται σε λουφαδόρους φαντάρους από κοιλαρά λοχαγό που στηλιτεύει το ανύπαρκτο αξιόμαχό τους.

Σε πασίγνωστο μπουρδέλο αποφεύγεται, μάλλον για λόγους τακτ.